Dat was een weinig intelligente manoeuvre van Mark Rutte gisteren, in het debat over de leugens van minister Halbe Zijlstra van Buitenlandse Zaken. Niet alleen was en bleef de positie van Zijlstra volledig onhoudbaar, maar ook heeft de vrij arrogante poging de minister te redden de premier beschadigd. Dat had heel wat slimmer gekund.

Met weglachen van leugens wordt het er niet beter op, en slechts de nabijheid van verkiezingen en de wankele positie van de partijen van het Regentenkartel leken gisteren te voorkomen dat het kabinet voortijdig sneuvelde.

Toch is er gisteren iets belangrijks veranderd. Na het tussentijdse vertrek van Zijlstra om zijn ontslag te gaan aanbieden moest Rutte de rest van de avond spitsroeden lopen. Dat ging hem niet best af. En dat heeft iets wonderlijks want hij pakte het niet anders aan dan bij andere gelegenheden, in andere jaren.

Het weglachen van politieke doodzondes lijkt voor de premier niet meer te werken. Waar tot heel recent de Kamer daar te eenvoudig overheen stapte – niet zelden werd het beschouwd als kinnesinne tussen Rutte en Wilders vanwege Rutte1 – werd er gisteravond kritischer gereageerd. Rutte leek daarop niet voorbereid. En hoewel de houding van andere partijen ten opzichte van Wilders bekend is, kreeg de PVV-motie van wantrouwen opmerkelijk veel steun. SP, PvdD, 50Plus, DENK en FvD stemden met de PVV mee, daarmee uitsprekend dat een premier het zich niet mag veroorloven een hem bekende politieke leugen onder zich te houden omdat het hem politiek beter lijkt uit te komen. Omdat hem dat medeplichtig, en dus medeschuldig maakt.

Ook de PvdA liet – middels een aangevraagde pauze voor overleg – weten dat de grens voor haar wel is bereikt. En dat allemaal om de arrogantie van Rutte te fnuiken, waar Asscher ineens veel minder moeite mee had dan het aanpakken van Zijlstra, dat hij aan Ploumen overdroeg. De NOS poogde die steun alsnog weg te lachen, en het is kenmerkend hoe vervreemdend dat ineens overkomt op wie iets van het debat weet. En 43 zetels van zes partijen die een motie van wantrouwen steunen is niet niks. Eenmaal ingetrokken steun geef je niet zo maar terug, zodat deze motie nog wel een tijdje zal doorklinken.

En dat allemaal als gevolg van een poging een reddeloze minister te sauveren. Dat de premier zich in dit Kamerdebat liet zien in een poging het onvermijdelijke af te wenden heeft hemzelf nu averij bezorgd. Als Rutte zich in een voldoende vroeg stadium had gerealiseerd dat Zijlstra niet te handhaven viel, had hij deze zijn gang naar de Kamer alleen kunnen laten maken. Desnoods door het volledige debat voor te zijn door hem af te laten treden zonder confrontatie met de Kamer. Want er viel in de Kamer niets meer te winnen: dàt is de grootste inschattingsfout die Rutte gisteren maakte.

De nu opgelopen averij zal Rutte gaandeweg opbreken, al was het alleen maar omdat zijn dwaze vergoelijking van politieke leugens – zelf liegt hij regelmatig om veel minder – ditmaal wel lijkt te zullen blijven kleven. Dat houdt in dat de premier komende tijd voorzichtiger zal moeten opereren en minder loopjes met de waarheid kan nemen dan hij gewoon is te doen. Ook als dat een tijdje werkt moet dat ooit misgaan – het is een mankement aan de premier dat hij dit soort fouten te nonchalant maakt. Dat hij er bovendien de ernst niet van in ziet kan hem op een onbewaakt moment fataal worden. Rutte blijft de leugenpremier.

Er is nog een tweede element dat mijns inziens gisteren onuitgesproken averij opliep: de ambitie van de premier iets belangrijks  te worden in EU-verband. Voor de positie die Tusk nu bekleedt was hij drie of vier jaar terug geknipt geweest, maar nu loopt de premier al te lang mee, en zou hij op die post een concurrent kunnen worden voor de toekomstige nieuwe EC-voorzitter. Maar of Rutte na gisteren nog kandidaat kan zijn om Jean-Claude Juncker op te volgen? Na het drankorgel een liegbeest? De EU heeft zonder dat al meer dan genoeg problemen met haar imago. Een EC-voorzitter als Rutte zich gisteren potentieel toonde zal weinigen kunnen bekoren. En ook zal iemand met een latent probleem met de Russische president niet direct als geschikt worden aangemerkt.

Daarmee zou het debat van gisteravond een keerpunt kunnen zijn in Rutte’s carrière. Het is te vroeg om dat met zekerheid te zeggen, maar er ligt nu een duidelijke lijn naar de politieke vergetelheid klaar. Dat Rutte in Nederland aan zijn laatste termijn bezig is kun je met vrij grote zekerheid zeggen, maar dat een internationaal vervolg nu moeilijker ligt is toch ietwat onverwacht. En dat met een kabinet dat door het debat gisteren zijn levensverwachting tot ten hoogste twee jaar zag krimpen.