Toon Kasdorp las het opstel ‘Over geschiedenis, tussen wetenschap en kunst’, waarin de Leidse emeritus hoogleraar Wesseling constateerde dat in de wetenschap onderzoeksresultaten worden aanvaard of weerlegd en tertium non datur.

Die constatering lijkt me niet helemaal juist. Wetenschapsresultaten kunnen ook genegeerd worden en dat gebeurt mogelijk niet zelden. Dat het voorkomt blijkt uit het feit dat iets soms eerst genegeerd wordt en vervolgens een tijd later alsnog de algemene belangstelling trekt. Maar zo lang het genegeerd wordt weten we natuurlijk ook niet van het bestaan en wordt er niets weerlegd of bevestigd.

Het werk van de plantkundige Mendel is daar een goed voorbeeld van, essentiële aanvulling als het was op het werk van Darwin. Vijftig jaar lang werd het genegeerd en toen tezamen met het verwante werk van Hugo de Vries plotseling wereldberoemd. Van de wetenschapsresultaten die permanent genegeerd worden zullen we nooit iets weten, maar de veronderstelling dat het er best nogal wat zouden kunnen zijn lijkt geen onzin.

In feite was de opmerking, die Wesseling maakte over de wetenschap maar een zijlijn. Wat hij eigenlijk wilde zeggen is dat geschiedenis geen wetenschap is in de zin van een samenhangende groep theorieën die betrekking hebben op de oplossing van een set problemen, welke theorieën systematisch aan de werkelijkheid kunnen worden getoetst.

Een historicus mag beweren wat hij wil. Ook als wat hij zegt geen enkele samenhang vertoont met wat als “de stand van de wetenschap” geldt, dan kan niemand hem daarover een verwijt maken, zolang wat hij zegt maar niet feitelijk kan worden weerlegd. Het hoort betrekking te hebben op het verleden en niet aantoonbaar onjuist te zijn, that’s all. Ook dient geschiedenis een zekere ordening te brengen in de gebeurtenissen die zij behandelt. Die ordening kan zowel horizontaal als verticaal zijn, waarmee gezegd is dat zij betrekking kan hebben op andere gebeurtenissen, die gelijktijdig ergens anders plaats vinden of op voorvallen die ter plekke, maar eerder of later gebeuren. Geschiedenis is een muze, waarheidlievende kunst zou men kunnen zeggen, gebaseerd op verifieerbare feiten uit het verleden.

Die neiging om niet aantoonbaar van de feiten af te wijken geeft de geschiedenis een wetenschappelijk sausje, maar eigenlijk gaat het daarbij om niet meer dan het waarheidsstreven dat ieder behoorlijk mens in acht neemt als hij iets belangrijks heeft te beweren. Geschiedenis gaat over wat belangrijk was in het verleden terwijl de noodzakelijke aandacht wordt besteed aan het verifiëren van de vermelde feiten. Dat is eigenlijk alles en Wesseling had gelijk, wetenschap is dat niet.

---

Dit artikel over wetenschap verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.