DE WERELD NU

Wetenschap, geschiedenis en Wesseling

wetenschap

Toon Kasdorp las het opstel ‘Over geschiedenis, tussen wetenschap en kunst’, waarin de Leidse emeritus hoogleraar Wesseling constateerde dat in de wetenschap onderzoeksresultaten worden aanvaard of weerlegd en tertium non datur.


Die constatering lijkt me niet helemaal juist. Wetenschapsresultaten kunnen ook genegeerd worden en dat gebeurt mogelijk niet zelden. Dat het voorkomt blijkt uit het feit dat iets soms eerst genegeerd wordt en vervolgens een tijd later alsnog de algemene belangstelling trekt. Maar zo lang het genegeerd wordt weten we natuurlijk ook niet van het bestaan en wordt er niets weerlegd of bevestigd.

Het werk van de plantkundige Mendel is daar een goed voorbeeld van, essentiële aanvulling als het was op het werk van Darwin. Vijftig jaar lang werd het genegeerd en toen tezamen met het verwante werk van Hugo de Vries plotseling wereldberoemd. Van de wetenschapsresultaten die permanent genegeerd worden zullen we nooit iets weten, maar de veronderstelling dat het er best nogal wat zouden kunnen zijn lijkt geen onzin.

In feite was de opmerking, die Wesseling maakte over de wetenschap maar een zijlijn. Wat hij eigenlijk wilde zeggen is dat geschiedenis geen wetenschap is in de zin van een samenhangende groep theorieën die betrekking hebben op de oplossing van een set problemen, welke theorieën systematisch aan de werkelijkheid kunnen worden getoetst.

Een historicus mag beweren wat hij wil. Ook als wat hij zegt geen enkele samenhang vertoont met wat als “de stand van de wetenschap” geldt, dan kan niemand hem daarover een verwijt maken, zolang wat hij zegt maar niet feitelijk kan worden weerlegd. Het hoort betrekking te hebben op het verleden en niet aantoonbaar onjuist te zijn, that’s all. Ook dient geschiedenis een zekere ordening te brengen in de gebeurtenissen die zij behandelt. Die ordening kan zowel horizontaal als verticaal zijn, waarmee gezegd is dat zij betrekking kan hebben op andere gebeurtenissen, die gelijktijdig ergens anders plaats vinden of op voorvallen die ter plekke, maar eerder of later gebeuren. Geschiedenis is een muze, waarheidlievende kunst zou men kunnen zeggen, gebaseerd op verifieerbare feiten uit het verleden.

Die neiging om niet aantoonbaar van de feiten af te wijken geeft de geschiedenis een wetenschappelijk sausje, maar eigenlijk gaat het daarbij om niet meer dan het waarheidsstreven dat ieder behoorlijk mens in acht neemt als hij iets belangrijks heeft te beweren. Geschiedenis gaat over wat belangrijk was in het verleden terwijl de noodzakelijke aandacht wordt besteed aan het verifiëren van de vermelde feiten. Dat is eigenlijk alles en Wesseling had gelijk, wetenschap is dat niet.


Dit artikel over wetenschap verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.

1 reactie

  1. BegrensEuropa! schreef:

    Dit is een oud debat. Gaat over logica: iets kan niet tegelijk A zijn en niet-A, ofwel waar of niet waar Tertium non datur. Ik breng in herinnering het werk van Auguste Comte, bedenker van de sociologie als wetenschap in het rijtje wiskunde-sterrenkunde-natuurkunde-scheikunde-biologie-sociologie (later opgesplitst voor psychologie). Van links naar rechts neemt de complexiteit toe en de algemeen geldigheid af. Geschiedenis zit behoorlijk rechts, ook al zijn er natuurlijk wel veel feiten die kwasinatuurkundig van aard zijn en dus links zitten. In de domeinen van de sociologie en psychologie en dus van de geschiedenis zijn er eigenlijk allen maar ‘tertia’, hier en daar ondersteund door feiten die hetzij A of niet-A zijn. Om die reden is het bijv. onmogelijk om de Duitsers de schuld in de schoenen te schuiven voor twee wereldoorlogen. Dat wil niet zeggen dat er geen sprake was van een enorme bewustzijnsvernauwing, en dat bij het best opgeleide volk ter wereld, op dat moment. Propaganda door indoctrinatie en intimidatie speelde daarbij een cruciale rol. Je ziet dat ook bij de islam. Om die reden is het belangrijk om islamkritiek meer serieus te nemen en afvalligheid meer te ondersteunen.