Frans Groenendijk spit de consequenties en implicaties van het antwoord dat hij kreeg op zijn Open Brief uit. Dat zijn er meer dan je zo op het eerste gezicht zeggen zou, en het voert hem naar fundamentele vragen over hoe onze overheid zichzelf organiseert en wat zij als overheidstaak ziet.

In mijn Open Brief aan Ollongren [1] van 15 januari jl, over nepnieuws, stelde ik één best moeilijke, algemene vraag en gaf ik één, vooral illustratief bedoelde, suggestie. Ik ben eigenlijk wel blij dat ik alleen antwoord (zie voor de volledige tekst van het antwoord bij de noten onderaan) kreeg op die suggestie. Uitspraken over wat wel/niet een overheidstaak is, lijkt me bij uitstek onderwerp van verder politiek debat.

Het antwoord werd geformuleerd door iemand op het ministerie van Binnenlandse Zaken die de opvallende titel Directeur Democratie en Burgerschap voert. Tegen de achtergrond van mijn ‘overweging 9’, gaf ik mijn suggestie. Die overweging luidde:

De daling in het vertrouwen in de oude media is mede te danken aan het feit dat Social Media razendsnelle toegang geven juist tot wereldwijde bronnen, terwijl de heftigste politieke tegenstellingen een sterk internationaal karakter hebben,

en de suggestie zat hierin:

Een voorbeeld: mijn wantrouwen jegens het kabinet zou slinken wanneer er, mede dankzij u, een vertaling geproduceerd zou worden van het magnum opus van de voormalige adjudant van Erodwahn, Ahmet Davutoğlu: Stratejik Derinlik [Strategische diepte]. Volgens Turkse oppositiebronnen schrijft Davutoğlu daarin zelfs over het concept lebensraum. Ook Griekse en Servische commentaren op het boek, klinken zeer verontrustend.

Het antwoord van genoemde directeur, en in formele zin dus van minister Ollongren en premier Rutte, las u al zo ongeveer in de titel van dit stuk:

Het vertalen van teksten en of boeken is geen taak voor de overheid.

Onredelijk?
Wanneer u zich (nog) niet zo uitgebreid hebt ingewerkt in dit onderwerp, denkt u misschien: dat klinkt toch best redelijk. Ik vind het zelf ook niet onredelijk: ik vind het – in de context van de ‘statelijke actoren’ insteek van de minister – getuigen van een schokkende naïviteit.

Waarom die algemene vraag van mij zo moeilijk te beantwoorden was, begreep ik pas toen ik nog wat achterliggende stukken van het ministerie bekeek, naar aanleiding van de antwoorden van de minister op de 84 vragen van de fractievoorzitter van Forum voor Democratie. (voorgaande link). In oudere stukken had de minister weinig tot geen moeite gedaan om nadruk te leggen op het onderscheid tussen enerzijds de nepnieuws-kwestie – of, om het extreem lichtgelovig te formuleren: de kwaliteitscontrole van de sociale media – en anderzijds de ‘beïnvloeding door statelijke actoren’. Dat deed ze schriftelijk pas in de antwoorden op de vragen van Baudet en mondeling in verklaringen voor de microfoon van GeenStijl.

Het is interessant dat de minister niet spreekt over Poetin of Rusland, maar het abstracte begrip ‘statelijke actoren’ gebruikt. Het is een ambtelijke, bijna a-politieke woordkeuze, vooral indien geplaatst in het kader van de vraag wat nu eigenlijk overheidstaken zijn.

Geen definitie?
En ondanks de abstractie van dat begrip ‘statelijke actoren’ is een definitie ervan ver te zoeken. In de brief van de minister aan de Kamer van 18 december, dat bij ‘Betreft’ vermeldt: “Brief heimelijke beïnvloeding van de publieke opinie door statelijke actoren“, word die categorie actoren niet gedefinieerd. Er wordt wel verwezen naar jaarverslagen van de AIVD – niet de MIVD! – maar ook daarin wordt dat begrip niet gedefinieerd (link gaat naar pdf van 2017). De term komt er wel in voor. Echter, alleen in het kader van spionage. Lees: het verkrijgen van informatie door de Russen, niet het verspreiden van al dan niet valse informatie!

Is dat trouwens niet een beetje raar: de publieke opinie heimelijk beïnvloeden? Het doet denken aan dat idiote, afgeblazen project van wijlen Eberhard van der Laan: stiekem de ideologische strijd voeren tegen het heilige-oorlogsdenken ‘binnen de mohammedaanse gemeenschap’.

Als er geen sprake is van subliminale boodschappen in films en advertenties – en daar hoor ik echt helemaal niemand over – is er logisch gezien maar één mogelijkheid om dat uit te voeren: via een soort van vijfde colonne. Een colonne die bestaat uit mensen die zich daar wel of niet zelf bewust van zijn. Dit is ook de ‘analyse’ die doorklinkt in de boodschappen van de minister in de richting van, bijvoorbeeld, GeenStijl. Met een boodschap die klinkt als:

“Vrees niet, ik beschuldig jullie heus niet van landverraad, jullie zijn ook maar slachtoffer van heimelijke beïnvloeding. Wij van de samenwerkende EU-overheden zien het als onze taak om de media te beschermen tegen de boze Rus. En wij maken daarmee soms fouten en die geven we dan gewoon toe, hoor: niks aan het handje.“

MIVD
Claims met betrekking tot dat verspreiden lees je wel bij de MIVD, onderdeel van de Nederlandse Krijgsmacht. Het jaarverslag van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst héét notabene zelfs Jaarverslag MIVD: toenemende destabilisering (!) door Rusland, maar ook daarin wordt het begrip ‘statelijke actor’ niet gedefinieerd. Beïnvloeding door de Russen komt wel voor in dat verslag.

Eén keer in een onderschrift bij de hier weergegeven [2] afbeelding: “Rusland probeerde het eindrapport over de ramp met vlucht MH17 te beïnvloeden (april 2015).”

De andere keer in een paragraaf getiteld Russische dreiging. Daar treffen we dit opvallend kromme zinnetje:

Het dreigingsbeeld uit Rusland verandert al enige jaren. Directeur MIVD generaal-majoor Onno Eichelsheim [3] noemt hierbij de combinatie van toenemend militair vermogen, hybride oorlogvoering en het beïnvloeden van westerse verkiezingen en andere te nemen besluiten verontrustend.

Waar slaat dat ‘andere te nemen besluiten‘ op? Het verwijst nergens naar. Of zou dit een – al dan niet opzettelijk – cryptische verwijzing zijn naar het Oekraïne-referendum? Over wartaal gesproken. Het rapport vervolgt met een citaat van Eichelsheim:

Rusland wil invloed houden in de landen om haar heen en streeft naar een flink kleinere rol van de NAVO, omdat ze zich bedreigd voelt. Bovendien wil Rusland erkenning als militaire grootmacht, die in staat is om grootschalige conflicten te voeren”, …

Wat is in vredesnaam “een conflict voeren”? Een conflict heb je, een oorlog voer je. Is het denkbaar dat meneer Eichelsheim dat hier per ongeluk doet, onzorgvuldig omgaan met de Nederlandse taal? En wat betekent de weinig militair overkomende term “erkenning” in dit verband?

Een statelijke actor
De tekst naast die afbeelding met dat MH-17-bord geeft – eindelijk – enig uitsluitsel over dat beïnvloeden van westerse verkiezingen:

De Russische militaire inlichtingendienst GRU speelt hierbij een hoofdrol. Die beperkt zich hierbij niet tot het militaire zaken, maar richt zijn pijlen bijvoorbeeld ook op nationale verkiezingen, het bespelen van de publieke opinie en zet traditionele media weg als onbetrouwbaar.

Die laatste zinswending, over de media, vind ik – eufemistisch uitgedrukt – onthutsend, en de hele tekst geeft nog steeds geen definitie, maar er wordt hier in ieder geval dan toch een concrete (onmiskenbaar statelijke) actor, als boosdoener aangewezen: de GRU. De militaire inlichtingendienst van Rusland. Met andere woorden: de tegenhanger van de MIVD zelf!

GRU is een Engelse aanduiding van wat in Nederland ook wel wordt aangeduid als GROe. De Nederlandse Wikipedia bevat opmerkelijke claims die niet voorkomen in de veel uitgebreidere Engelstalige: “De GROe is minder bekend dan de KGB doordat het een bijzonder geheime organisatie is, waartoe zelfs de hoogst geplaatste politici geen toegang konden krijgen zonder uitgebreide veiligheidsscreening.”

Lastig, een zó geheime club. ‘Voordeel’ is wel dat ‘je’ er – als MIVD of als politicus – van alles aan kunt toeschrijven, zonder dat te (kunnen/hoeven/willen) onderbouwen. En dat toeschrijven kan dan ook in extreem vage bewoordingen zoals: “richt zijn pijlen op”.

Wat er wel of niet van klopt krijgen de Kamerleden die in de Commissie Stiekem zitten mogelijk wel te horen. Ieder ander kan alleen constateren dat de aandacht voor deze beïnvloeding door de Russen, toevallig stevig op gang is gekomen, gelijk op met de hardnekkige pogingen in de VS om Trump’s overwinning toe te schrijven aan zijn relatie met Poetin.

Hoe dan?
Maar terug naar die bescherming van de media en de burgers. Ik herinner nog even aan de aanstellingsbrief van Jean Claude Juncker voor Eurocommissaris Marya Gabriel:

(…) The Commission needs to look into the challenges the online platforms create for our democracies as regards the spreading of fake information and initiate a reflection on what would be needed at EU level to protect our citizens.

Het verhaal – het verhaal dat ook de vermenging van de nepnieuwskwestie en die Russische dreiging omvat! – is dus dat er grote bedreigingen zijn. Juncker, met zijn adjudanten en adjudantes in Brussel en andere hoofdsteden van EU-landen, beschermt media en burgers tegen die bedreigingen. Twee vragen zijn nu aan de orde:

• a) hoe groot is de dreiging nu feitelijk
• b) waaruit bestaat die bescherming?

Ik ga niet proberen hier en nu een definitief antwoord te formuleren op die twee uitzonderlijk belangrijke vragen; ik geef alleen enkele overwegingen, die ik ophang aan dat antwoord op mijn brief: Het vertalen van teksten en of boeken is geen taak voor de overheid.

Mijn suggestie ging niet over willekeurige teksten en/of boeken, ik noemde één specifiek boek. Een subliem voorbeeld van een “tekst of boek” die of dat mogelijk een sleutelrol vervult bij het naderbij komen van de dreiging van een wereldoorlog waar Nederland zonder enige twijfel in meegezogen worden, mede dankzij DENK cs.

De dreigingen
Vroeger had Nederland twee buurlanden. Vanwege de EU en het opheffen van grenzen, zijn dat er nu veel meer en, behalve Noorwegen, behoren ze allemaal tot heel andere categorieën dan die van Duitsland en België. Het betreft nu Wit-Rusland, Oekraïne, Moldavië, Bosnië, Servië, Macedonië en Albanië. En dan nog dat ambitieuze Rusland en het over-assertieve, zeg maar Ottomaans-revanchistische Turkije.

• Hoe groot schatten westerse politici nu eigenlijk de omvang van dreiging in vanuit de buurlanden van de EU, met name vanuit die twee nogal ambitieuze?
• Zowel EU-‘president’ Juncker als Trump hebben Poetin gefeliciteerd met zijn meest recente verkiezingsoverwinning. Wat zegt dat over de dreiging die gevormd wordt door Rusland onder Poetin?

De Turkse president Erdowahn heeft een lange traditie opgebouwd van dreigen met oorlogsgeweld. In 2003 dreigde hij met militair ingrijpen in buurland Irak indien de Koerden de val van Saddam Hoessein zouden aangrijpen als aanleiding om autonomie na te streven. Vandaag de dag voert hij in buurland Syrië, met hulp van IS-achtigen, oorlog tegen de Koerden daar, bedreigt hij verschillende NAVO-bondgenoten in algemene termen en dreigt hij concreet met verovering van Griekse eilanden.

• Hoe kan de politiek, hoe kunnen wij burgers, de ernst van beide dreigingen inschatten?
• Moeten we dan niet op de hoogte zijn van wat daar gebeurt?
• Moeten wij niet ook wat Russische en/of Turkse teksten tot ons (kunnen) nemen?

Op zoek naar vertalers in overheidsdienst (AIVD, MIVD, Buitenlandse Zaken) deed ik een verbijsterende ontdekking in het Organogram van het BuZa-ministerie. Het ministerie kent vijf regiodirecties. Een daarvan betreft de directie Europa (DEU) en die valt onder de Directeur-generaal Europese Samenwerking. Op zich al opmerkelijk: geografisch Europa correspondeert zo dus met Europese samenwerking. Maar om dat nog verder te onderstrepen kent die Europese regiodirectie twee subgroepen, DEU-1 en DEU-2, en die zijn dus niet ingedeeld in enerzijds EU-landen en anderzijds Oost-Europa of zo: nee dat loopt zo ongeveer langs geografische noord-zuid-lijnen! In de organisatie-opzet van dit ministerie wijst helemaal niets op een enigerlei dreiging uit het Oosten! Over dat vermaledijde EuvsDisinfo – bekend van de breed ondersteunde motie richting Ollongren, die door haar mogelijk niet wordt uitgevoerd – [4] kregen we te horen dat er onder het handjevol medewerkers er ook een was die Russisch kende …

Middels de afbeelding boven dit artikel zet ik dit af tegen de ongeveer tienduizend mensen die in Groot-Brittannië alleen al betrokken waren bij het ontcijferen van de geheime boodschappen van de nazi’s.

• Is de dreiging vanuit Rusland en Turkije duizend keer kleiner dan die van nazi-Duitsland destijds?

Maar een andere vraag is nog belangrijker. Wanneer de EU-overheden het niet als een overheidstaak beschouwen om analyses over die dreigingen te kunnen baseren op vertalingen uit het Russisch en Turks (en Arabisch en Chinees), wiens verantwoordelijkheid achten zij dat dan? De media? Diezelfde media die ze als vatbaar beschouwen voor beïnvloeding door statelijke actoren?

En dus nogmaals: wat overheidstaken zijn, zou veel vaker onderwerp van bespreking moeten zijn in de Tweede Kamer.

---

1. Mijn simpele, maar lastige vraag luidde: wilt u wantrouwen verminderen of vertrouwen opleggen?
   Op het ministerie van Binnenlandse Zaken werd er nogal gehannest met het antwoord op mijn brief. Zie daarover dit stuk, getiteld: Een onverwacht inkijkje in het (dis)functioneren van het ministerie van Ollongren.
2. Google translate kan maar een heel klein beetje helpen bij het vertalen van wat op het bord staat: iets over stoffelijke resten, slachtoffers, MH17 en een telefoonnummer. In ieder geval lijkt het in geen velden of wegen te verwijzen naar over de landsgrenzen heen “beïnvloeding door een onderdeel van een staatsstructuur”.
3. Geloof het of niet: ‘Eichelsheim’ is geen schuil- of scheldnaam. Informatie over hem, inclusief zijn gezinssituatie, staat gewoon op de website van de veiligheidsdienst.
4. Check die voorpagina van vandaag van EUvsDisinfo! Naast meer verontrustend komen ze ook met het ontstellende verhaal over Trump die Facebook ‘misbruikt’ heeft. Hannibal schreef er al over: Ophef omdat de verkeerde won.
5. De brief: