De vijf bekendste genocides van de 20e eeuw zijn die van de Duitsers (en Polen en Oekraïners) op de Joden, die van de Hutu’s op de Tutsi’s, van de Rode Khmer op het ontwikkelde deel van de bevolking van Cambodja, van de Sovjets op de eigen burgerbevolking en van Mao op zijn landgenoten tijdens de Culturele Revolutie.

De Turken ontkennen dat hun moord op de Armenen een genocide was. Noem dat daarom liever geen volkerenmoord, maar het was in zijn effecten hetzelfde.

De Russische en Chinese communisten hebben de meeste slachtoffers gemaakt, maar hun genocides staan in ons collectieve geheugen toch lager op de lijst dan die van de Hutu’s en de Rode Khmer en alles staat lager op de lijst dan de Holocaust.

Dat is ook wel terecht. Wie de moeite neemt eens op de kaart te kijken en om de bevolkingscijfers op te zoeken, die ziet dat Rwanda qua oppervlakte tussen België en Luxemburg in ligt en ten tijde van de moord ongeveer 7 miljoen inwoners had, het dichtst bevolkte land van Afrika. Van die zeven miljoen zijn er (orde van grootte) één miljoen vermoord. Cambodja is twee keer zo groot als Schotland, had ten tijde van de moord ook ruim zeven miljoen inwoners, waarvan er ook ruim een miljoen vermoord zijn. Niet helemaal in zo’n korte tijd als in Rwanda, maar toch wel betrekkelijk snel.

In de Holocaust is in twee, drie jaar tijd ruim de helft van de 9.5 miljoen grote Europese Joodse bevolking om het leven gekomen. Maar dat was in een werelddeel. China is groter dan Europa zonder Rusland en Rusland zelf is groter dan China en Europa bij elkaar. De bevolking van China was toen een miljard en die van Rusland driehonderd miljoen.

De aantallen doden van hun genocides blijven toch hoge percentages. Zeker in Rusland waren de demografische gevolgen een generatie later nog goed zichtbaar. Maar relatief vallen deze cijfers in het niet, als men ze omrekent. Zeker bij de vernietiging van de Joden in Europa. Ze zijn ook niet te vergelijken met het aantal doden per vierkante meter, per hoofd van de bevolking en per dag, die gevallen zijn in Cambodja en Rwanda.

Wat de Joden betreft, daarvan is voor ons het bijzondere, dat de moord plaats vond in ons midden. Een Europese massamoord op gigantische schaal, met Europese efficiency en bovendien om spookachtige en niet na te voelen redenen.

De Armeniërs zijn uit hun oude thuisland in Turkije verdreven, zoals de Joden uit Europa. Er wonen geen Armeniërs meer in het land waar zij voor die tijd sinds mensenheugenis woonden, toen van de Turken in Klein Azië nog nooit iemand had gehoord. Het aantal door Turken en Koerden gedode Armeniërs had ook qua aantallen wel degelijk Holocaust proporties, dus de term volkerenmoord is om die twee redenen wel op zijn plaats. Het is daarom de reden waarom Turkije onder geen enkele voorwaarde lid moet worden van de EU.

Dat is wat ons aan slachtpartijen uit de vorige eeuw op het netvlies is blijven staan. Daar vallen de latere moordpartijen als in het voormalige Joegoslavië of in Tsjetsjenië bij in het niet. Ook de moord op de moslims van Srbrenica. Daarbij ging het om tienduizenden, niet om miljoenen. Georgië, Zuid-Ossetië, het is in de verte niet te vergelijken met de top vijf of zes van de twintigste eeuw.

Darfoer en Zuid Soedan en de burgeroorlog in Kongo vallen in een aantal opzichten wel weer in de Rwanda categorie, maar het voltrekt zich niet op zo’n kleine oppervlakte en niet in zo’n korte tijd. Bovendien gebeurt het allemaal minder systematisch en doelgericht, met name in de Kongo. In Soedan is er weer wel sprake geweest van doelgerichte acties en de genocide aanklacht tegen de Soedanese president lijkt om die reden ook gerechtvaardigd[1].

Genocide is een centraal probleem in de humanistische wereld. Niet in Afrika eigenlijk, evenmin als het dat in Zuid-Amerika zou zijn. Dat is ook wel begrijpelijk, want die regio’s in de wereld kennen een heel hoog geboortecijfer, wat betekent dat ze aan evenredige sterftecijfers gewend moeten zijn[2].

Mensen gaan in dit soort landen dood aan natuurrampen, honger, ziektes en geweld. De samenstelling van de mix kan wel eens variëren, maar door de bank genomen begint het met honger en komen in het spoor daarvan de ziektes en het geweld. Natuurrampen zijn een categorie apart, maar de rest kan gezien worden als de gevolgen van overbevolking. Genocide is een extreem species van het genus geweld en het bijzondere karakter ervan is gelegen in haar doelgerichtheid.

Het is duidelijk dat wij niet tegelijkertijd het menselijk leven als de hoogste te beschermen waarde kunnen zien en lijdelijk toezien dat elders in de wereld genocide wordt gepleegd. Zouden wij dat wel doen dan zou als consequentie ook hier de eerbied voor het leven op den duur verdwijnen. Maar het zou ons minder moeten verbazen dan het doet dat men in de betrokken regio’s anders reageert.

Ergens weten we dat natuurlijk ook wel en dat precies is ook de kern van onze speciale reactie op de Holocaust en op het conflict tussen Israël en haar buren in het Midden oosten. De Holocaust was een heel directe en bewuste aanslag op de grondslagen van onze cultuur, een cultuur waar Adolf Hitler helemaal niets mee had[3].

---

1. Zij het niet erg opportuun, nu zonder hem de moordpartijen niet beëindigd konden worden. De processen van Neurenberg werden om die reden na en niet tijdens de Tweede Wereldoorlog gehouden.
2. Dit soort demografische verbanden liggen mathematisch vast. Dat wij vroeger niet zo op de hoogte waren van het geweld in Afrika en Zuid-Amerika komt niet omdat er toen op kleinere schaal geweld voorkwam, maar omdat het niet de aandacht had van de Europees/Amerikaanse publieke opinie. Er werd domweg niet over gepubliceerd. Dat mensen gewend zijn aan geweld wil niet zeggen dat ze er mee instemmen. Het betekent wel dat in landen waar het geweld endemisch is men er anders op reageert als hier, meer als op een onvermijdelijke natuurramp.
3. Adolf Hitler had de Eerste Wereldoorlog in de loopgraven meegemaakt en daar verloren wat hij aan eerbied voor mensenlevens ooit had gehad. Haat voor degenen die hij voor die oorlog verantwoordelijk achtte was ervoor in de plaats gekomen. Hij was een nationalist uit de oude Habsburgse monarchie, waar men etnisch dacht en hij was bovendien een sociaal darwinist. Homo homini lupus had bij hem geen pejoratieve betekenis. Hij geloofde in een strijd der volkeren, waarbij de beste hoorde te winnen. Het humanisme zag hij als bedreiging van de Duitse nationale cultuur, de Duitse etniciteit, die in de voorafgaande eeuw haar suprematie in de Habsburgmonarchie verloren had zien gaan ten gevolge van het humanisme van de Habsburgers.

---

Dit artikel over verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.