De Bersiap
Als in Nederland de politionele acties in Indonesië ter sprake komen, wordt doorgaans liever niet gesproken over de Bersiap en haar gruwelen.
Tijdens de Bersiap van 1945/46 in het voormalige Nederlands-Indië waren ongewapende (Nederlandse) burgers en hun al dan niet vermeende bondgenoten het doelwit van moord en verkrachting. Een deelonderzoek naar deze periode: ‘Geluid van geweld’ is twee jaar geleden verschenen in het kader van het grote onderzoek: Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950.
Nu is er, buiten het grote onderzoek, een nieuwe studie verschenen ‘De andere kant van de bersiap’ van Mary van Delden. De ondertitel luidt: ‘Een reconstructie van de interneringskampen in en de evacuaties uit de republikeinse kampen op Java oktober 1945- mei 1947’. Van Delden schreef eerder Bersiap in Bandoeng / Een onderzoek naar geweld in de periode van 17 augustus 1945 tot maart 1946 (1989).
Wat onmiddellijk opvalt is dat Van Delden (VD) in 1989 Bersiap schrijft met een hoofdletter en in 2024 bersiap in onderkast. Zij wekt daarmee enigszins de suggestie als zou haar visie op de Bersiap milder zijn geworden. En inderdaad. Worden de daders van de Bersiap wreedheden allerwegen omschreven als ‘pemoeda’ (jongeren) VD weet te melden dat die pemuda zeker niet allemaal moordenaars, verkrachters en plunderaars waren, er zaten ook goede jongeren tussen. Zo goed zelfs, dat duizenden Nederlanders aan hen hun leven te danken hebben.
Volgens haar interneerden de Indonesiërs vlak na de oorlog 56.000 Nederlandse burgers voor hun eigen bestwil. Soekarno wilde in haar woorden ‘een dreigend bloedbad’ voorkomen en gaf opdracht ‘om alle (Indo-)Europese mannen en oudere jongens van huis op te halen en te interneren’. Het was, zegt zij, een politiek/humanitaire keuze op een kritiek moment, waardoor vele potentiële slachtoffers zijn voorkomen’ (pag.265). Volgens de betrokkenen zelf en de Nederlandse autoriteiten, waren zij echter door de pemoeda’s ontvoerd en waren zij gijzelaars van de Republikeinen.
Het zijn botsende perspectieven en hoe bepaal je welk perspectief meer met de werkelijkheid in overeenstemming is dan de andere? VD is antropoloog en geen historicus. Zij draagt ook geen harde bewijzen aan voor haar stelling dat Soekarno enkel en alleen het welzijn van de geïnterneerden op het oog had. Ook de vraag of Soekarno alleen deze maatregel uitvaardigde, of dat het een resultaat van intern overleg is geweest, laat ze onbeantwoord. Ze draagt geen schriftelijke bronnen of citaten van tijdgenoten aan die haar stelling kunnen onderschrijven. Als het bevel tot internering per radioboodschap is gegeven zou je willen weten of er daarop niet onmiddellijk een lawine aan vragen uit het republikeinse achterland zou zijn losgebarsten. Wie moet het doen; waar gaan ze naartoe, wie regelt het vervoer, hoe krijgen ze te eten, hoelang duurt die internering? En wie zal dat betalen?
Heeft Soekarno dit besproken met zijn ministers? Zijn daar dan bewijzen van? Of zijn allerlei lokale bestuurders eigenmachtig overgegaan tot arrestatie en internering, zonder vastomlijnde doelstellingen en heeft hij dat later goedgekeurd? VD onderzoekt niets.
Zeker is dat niemand in Indonesië enige greep had op de pemoeda’s, de politici niet en het leger ook niet. Het zal ook zo zijn dat onder de term pemoeda goedwillende en gedisciplineerde redelijk opgeleide jongeren scholen, maar echt niet alleen. En van een duidelijke aansturing van de Bersiap zelf was ook geen sprake. Het staat voor VD – zonder enige onderbouwing – echter vast dat Soekarno het brein achter de interneringen was en dat zijn missive onmiddellijk gehoor vond. Dat kan natuurlijk, maar de situatie van chaos en anarchie in ogenschouw nemend, is dat niet aannemelijk. Het valt zelfs niet uit te sluiten dat her en der lokale bestuurders wel degelijk dachten dat ze een slaatje uit de interneringen konden slaan, hetzij politiek, hetzij door losgeld te vragen.
Kortom een boek dat meer vragen oproept dan beantwoordt, laat staan dat het ook echt een andere kant van de Bersiap laat zien.
Soekarno: gijzelnemer of redder in nood – De andere kant van de
bersiap
Mary C. van Delden
Walburgpers 2024
326 pag.
€ 29,99 euro .
Recensent Hans Moll is tevens voorzitter van de Federatie Indische Nederlanders (FIN). Hij nam eerder een betoog over deze Revolusi ter hand om er zijn licht over te laten schijnen. Dat vindt u hier. Specifiek over de Bersiap vindt u hier meer.
Meer van Hans Moll op VoL vindt u hier.
Heb een lange tijd omgang gehad met een man die daar destijds gevochten heeft. De gruwelijkheden die zij meemaakten, de vele oorlogsmisdaden, de martelingen, de verminkingen, het ongezien afslachten van alles en iedereen, er waren meerdere redenen waarom destijds een militaire expeditie op pad gestuurd is geweest. Vele nauwkeurig beschreven interacties vernomen. Vol met rauwe emoties, want je zal zoiets meegemaakt hebben, terwijl een aantal rangen boven je menig beterweter zijn wensdenken bleef projecteren op de werkelijkheid.
Met de toen recente kennis van de gruwelijkheden die de Nazi’s Joden hadden aangedaan, onder het motto van “dit nooit meer”, werden Nederlandse militairen ingezet om zoveel als mogelijk een geplande genocide te voorkomen. Talloze van die lui die daaraan fanatiek, gehersenspoeld als ze waren, in participeerden werden derhalve als de hondsdolle honden die ze waren met graagte afgemaakt. Geen tolerantie voor de intoleranten.
Want ieder respijt die je ze gaf werd volledig uitgebuit en misbruikt. Hijs de “geen kwartier” vlag, maar laat het aan politici over om te verzuimen datgene toe te laten om te doen wat nodig is om erger te voorkomen.
En zo geschiedde, met als resultaat een “geschiedenis” die feitelijkheden ontkent, miskent en verwerpt. Mag niet benoemd worden. Want voor de beslissers destijds niet opportuun op dat moment, en nu nog steeds niet. Dus blijven we te maken hebben met hypocriete beterweters die feit weigeren te onderscheiden van fictie, omdat ze dat aangeleerd is. Onkundig om realiteit te beschouwen, te wikken, te wegen, als de glasharde waarheid. Nee, de werkelijkheid moet en zal buigen voor de zelfingenomen ideologische uitgangspunten.
Herkenbaar?