Epicurus in de Oudheid en Jeremy Bentham en John Stuart Mill in de tijd van de Verlichting zijn de protagonisten van het utilitarisme, de nutsethiek.

Kort samengevat, verkondigen zij de leer dat wij zaken goed vinden omdat zij nuttig zijn, of anders uitgedrukt dat zij goed zijn voor zover zij aan zoveel mogelijk mensen zoveel mogelijk geluk brengen. Onder nut is namelijk tevens te begrijpen plezier en andere als positief ervaren emoties, die bijdragen tot iemands geluk. G.E. Moore heeft de logische onhoudbaarheid van die theorie aangetoond. Niet alles wat nuttig is, of gelukkig maakt is goed, meent hij, zolang men de vraag kan blijven stellen: “het is wel nuttig, maar is het goed?”

Aannemelijk is dat het utilitarisme een kromme wijze is om tot uitdrukking te brengen dat geen ethiek een lang leven beschoren is die niet tot nut strekt van de samenleving waarin zij heersend is. Ook juist geformuleerd is dit onvoldoende. Dat een ethiek overleeft zegt weinig over haar transcendente waarde. Het is zeer wel denkbaar dat een ethiek in stand blijft, als die van de Nazi’s, mits die maar gehouden wordt door een cultuur die een voldoende groot deel van de technisch beschaafde wereld omvat. Toch lijdt het weinig twijfel dat hier niemand een ethiek voor juist kan houden die zoiets als de Holocaust te weeg kan brengen.

Ethiek is bij uitstek normatief en alles wat met evolutie te maken heeft is feitelijk. Het is onjuist om normatieve en feitelijke aangelegenheden door elkaar te halen, althans het leidt tot verwarring en onhoudbare standpunten.

Dat wil niet zeggen dat het niet mogelijk is om ethiek als gedragsfenomeen op zijn overlevingswaarde te beoordelen, zoals dat met andere gedragskenmerken of fysieke kenmerken gebeurt, met betrekking tot de overleving van zowel van individuen als van groepen van individuen en van soorten. Maar de normen die men daar bij aanlegt zijn dan niet ethisch.

---

Dit artikel over utilitarisme verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.