Afgelopen woensdag toog ik naar De Rode Hoed voor een debat over het zogenaamde Oekraïne-referendum.

Het Forum voor Democratie had volgens de aankondiging vier heren uitgenodigd en hen via de titel een opvallende vraag voorgelegd: “Waar gaat het om op 6 april?” Een belangrijke vraag. Vooraf nam ik me dan ook voor om in de gaten te houden in hoeverre de deelnemers zich iets aan die vraag gelegen zouden laten liggen. Ik heb tot nu toe eigenlijk niet zo héél veel van de publiciteit rondom het referendum gevolgd. Wat ik al wel meekreeg was dat inderdaad verschillen in opvattingen van deelnemers aan het debat nogal eens te maken hebben met de termijnen waarover ze spreken. En – vaak nog ondermijnender voor de kwaliteit van het gesprek – over wiens belangen men het heeft: de bewoners van Nederland, de huidige EU-staten, Oekraïne? En meer in het bijzonder: van welke mensen dan in dat land of die landen?

Verrassingen
Voor wat betreft opkomst en de gesprekken na afloop tussen de bezoekers werd het een geslaagde avond. Er waren nogal wat verrassingen. Géén verrassing was het uitstekende optreden van emeritus hoogleraar Kees – “Ik heb mijn eigen treinkaartje betaald” – de Lange (@Infocadl2015). Bekleedde een beta-leerstoel en beschikt over grote sociale vaardigheden. Met ervaring in het politieke bedrijf. Hij ging het meest rechtstreeks in op de vraagstelling van de organisatie. Verderop wat meer over zijn bijdrage. Ja ik ben een fan van hem. Dat Arno Wellens *) (op de foto links) [de link gaat naar al zijn bijdragen op de webstek 925.nl] ook zijn verhaal deed was wel een verrassing. Een aangename.

Er waren ook onaangename verassingen. De andere onaangekondigde gast (rechts) was een onbekende, slecht geïnformeerde Nederlander die ooit op de middelbare school een debatwedstrijd won en nu via een of andere stichting probeert geld te verdienen aan het herbeleven van dat succes. Jurist, filosoof, NRC-auteur. Hij moest maar onbekend blijven. De meest onaangename verrassing was het onbeschofte optreden van een wèl Bekende Nederlander. Aan het einde van dit stuk kom ik op hem terug.
Een grote en aangename verrassing was voor mij de bijdrage van Peter van Ham (midden). Beide benen op de grond. Integere man. Dat had ik niet verwacht van iemand van het Clingendael instituut. Een club die onder leiding staat van de grenzeloos arrogante Ko Colijn: een “onversneden sociaal-democraat” in de diplomatieke woorden van Van Ham.

Ondiplomatiek
In zijn verhaal over het thema van de avond wond hij er juist geen doekjes om. Hij bekende dat hij enkele decennia geleden zeer positief stond tegen alles wat met Europese samenwerking te maken had. De conservatieve Clingendael-medewerker vroeg zich hardop af of hijzelf toen zo naïef was of het EU-project toch heel anders geworden is dan toen velen verwachtten. Hij gaf zelf het antwoord: het was een combinatie van die twee. Arno Wellens sprak over de enorme corruptie in Oekraïne, maar Van Ham vond die term nog te eufemistisch: hij sprak liever over de kleptocratie in het tragische Grensland. Sinds 1988 is het Bruto Nationaal Product niet meer gegroeid; in dezelfde periode verdrievoudigde het in Polen. De ‘organisatie’ van Oekraïne is de belangrijkste verklarende factor: leegroof van het land waardoor iets dat op een rechtsstaat lijkt, onmogelijk wordt gemaakt. 88% van de bevolking vindt corruptie het grootste probleem. Nog pijnlijker: 5% denkt dat er iets aan gebeurt!

Pechtold op bezoek bij president Pereshenko:

Slechts 17% van de bevolking heeft een positief beeld van president Pereshenko … Van Ham gaf ook vrij rechtstreeks antwoord op de vraag waar het om gaat op 6 april. Zijn sympathie ligt nadrukkelijk bij het volk van Oekraïne, niet bij de lui met wie we onderhandelen. De Europese Commissie denkt echter dat ze democratie en transparantie kunnen exporteren. Van Ham heeft daarin geen enkel vertrouwen: het lukte ook niet bij de PLO, bij (Noord-)Afrikaanse landen, bij Turkije. Toekomstig lidmaatschap van de EU is de wortel die wordt voorgehouden aan geassocieerde landen. Bij landen als Moldavië en Bosnië heeft dat niet gewerkt. De EU-voorhoede overschat haar eigen rol. Sprekend over de geostrategische ambities (‘Poetin een bloedneus slaan’) duidde hij die voorhoede aan als kleuters.

Mugabe-stan
Arno Wellens gaf niet heel expliciet antwoord op de vraagstelling, maar impliciet juist wel. Talrijke artikelen van zijn hand op de webstek 925.nl zoomen ook in op de harde feiten van individuele kleptocraten en schimmige financiële constructies. In zijn praatje noemde hij zelfs adressen in de onmiddellijke nabijheid van De Rode Hoed waar belangrijke deelnemers aan dit spel gevestigd zijn. In zekere zin lijkt zijn kritiek op de EU-elite een beetje op die van Trump op de Amerikaanse. In het verlengde van de associatie-akkoord-logica worden Nederlandse boeren de dupe van oneerlijke concurrentie uit Oekraïne. Het kippenvlees uit Oekraïne kan goedkoper vanwege lagere normen met betrekking tot diervriendelijkheid. Staatssecretaris Dijksma zegt openlijk dat ze niets kan doen tegen invoer van ‘plofkippen’. Het meest onwezenlijke aspect van het ‘debat’ rond Oekraïne is het voorbarige en vanzelfsprekende buigen voor de belangen van potentiële investeerders. Op een eerdere bijeenkomst van het Forum sprak Laura Starink zich er zelfs tegen uit om al te fel achter de oligarchen, de profiteurs van de privatiserings-ellende, aan te gaan vanwege de afschrikwekkende werking die daarvan zou uitgaan richting potentiële investeerders!

Met betrekking tot transparantie, en onafhankelijke rechtspraak verwijst het akkoord naar een VN-verdrag uit 2003. Een verdrag waarmee ook de relatie geregeld is met een ‘land’ als Zimbabwe, Mugabe-stan. Over wensdenken gesproken…

De referendumwet als zodanig
Hij kon het nog niet gezien hebben, maar Kees de Lange leverde met zijn verhaal het perfecte antwoord op dit verbijsterende filmpje van Cees van der Staay, waarin deze politicus in Jip en Janneke taal uitlegt dat politiek iets voor beroepspolitici is en niet iets voor de Henks en Ingrids van Nederland! Een van de zaken waar het om gaat op 6 april is de referendumwet als zodanig. Met stemmen van de VVD en van de christelijke partijen tegen, is deze democratische verworvenheid gerealiseerd en daar moeten we zuinig op zijn. Velen dachten dat de drie in de referendumwet ingebouwde drempels zouden voorkomen dat deze verworvenheid daadwerkelijk zou (kunnen) worden ingezet door de burgers. De eerste twee zijn gehaald (10000 initiatiefnemers, 300000 ondersteuningsverklaringen). De derde – minimaal 30% opkomst – moet nog gehaald worden.

In de wet zijn enkele onderwerpen expliciet aangemerkt als niet-referendabel – begrotingen, monarchie – maar internationale verdragen dus nadrukkelijk niet. Het associatie verdrag is meer dan een handelsverdrag. Uiteindelijk gaat het op 6 april dan ook over de almaar toenemende ‘Europese’ integratie. Meest aansprekend aan de bijdrage van Cees was in mijn ogen dat hij de valsheid aan de kaak stelde van het narratief van de ‘rationele (beroeps)politici’ tegenover de ‘emotionele’ kiezers. Kiezers zowel als gekozenen maken hun afwegingen, en moeten hun afwegingen maken met hun hoofd en hun hart. Ik zou eraan willen toevoegen dat al teveel opiniemakers willen uitmaken wanneer men wel of niet ‘met het hart’ stemt: wel als men opkomt voor het langs politieke weg ‘steunen’ van zielige ‘landen’ en culturen, maar niet wanneer men wenst dat wordt opgetreden tegen het ergste tuig: kleptocraten of godsdienstwaanzinnigen.

Pijnlijk misplaatst
De grootste teleurstelling van de avond was het optreden van Syp Wynia. En niet vanwege het blote feit dat hij ‘voorstemmer’ is. Hij beweerde zelf dat het ‘ja-kamp’ weinig heeft aan zijn – voor velen nogal onverwachte – keuze: “mijn oproep draagt bij aan een hogere opkomst” (en zo aan de kans dat die derde drempel tegen invloed van burgers via referenda overwonnen wordt) en “mijn artikel geeft ook argumenten die mensen steunen bij hun keuze voor een nee-stem”. Er zat één positief element in zijn betoog: hij was helder in het waarom van zijn stem vóór het associatieverdrag: “Er is weinig te zeggen om vóór te stemmen maar het belang van de Oekraïeners laat ik zwaarder wegen”. Ik ga er maar vanuit dat hij hier niet doelde op de kleptocraten in Oekraïne, maar langs welke weg en op wat voor termijn Wynia dan denkt dat die andere Oekraïeners gaan profiteren van het verdrag, kwam helaas niet aan de orde.

Zijn zinnetjes over het verdrag zelf leidde hij in met een nostalgische terugblik op zijn eigen ‘houding ten opzichte van Europa’ in de loop der decennia. Het begon met een briefkaart die hij als tiener aan ‘Europa’ stuurde, en liep via een anekdote over dat hij ooit in een imposant EEG-gebouw pal naast Helmut Kohl stond te urineren (ze zeiden niets tegen elkaar!), naar zijn treurnis over het feit dat tegenwoordig “de lichtheid teloor is gegaan” en er teveel gedreigd wordt met het uitgaan van het licht. Best leuk voor een langgerekte beschouwing. Vanuit de zijlijn. In een weekblad. Pijnlijk misplaatst echter in een gesproken bijdrage aan een debat. Een debat dat zou moeten informeren over een onderwerp waarover wij ons via de stembus mogen uitspreken. Een van de belangrijkste onderwerpen waar we in ons leven over zullen mogen stemmen, zo is mijn inschatting.

Wanneer u zijn artikel in de Elsevier nog gaat lezen, let dan vooral op het deel over de Memorie van Toelichting bij het voorgestelde associatieverdrag. Als voorbeeldig ivoren toren beschouwer verlichtte hij ons ook met zijn visioen over ‘het Europa’ van de (nabije?) toekomst. Hij zou toe willen naar een kleiner territorium voor de EU in combinatie met arrangementen waarbij dan juist weer meer landen – waaronder Oekraïne – aan zouden deelnemen. Het aloude verhaal over een EU met verschillende snelheden van integratie.

Erdogan de baas maken over De Krim
Jort Kelder wilde iets vergelijkbaars: hij verlangde terug naar een EU met alleen de landen die zich wel aan alle afspraken houden. Het bekende VVD-narratief van de gehoorzame en ongehoorzame landen. Meneer Kelder, beroemd als Bekende Nederlander, kwam pas binnen toen de andere sprekers al het woord hadden gevoerd en – in bescheiden mate – op elkaar hadden gereageerd. En hij had geen bijdrage voorbereid. Om de aandacht wat af te leiden van zijn onbeschoftheid, ging Kelder in de aanval. Hij wilde helemaal niet doen wat hem gevraagd was: een korte monoloog houden. Dat was namelijk “niet goed voor het debat”. In plaats van dan maar een bijdrage te improviseren, gaf hij het woord aan de Turkse vriend die hij had meegenomen. Die had een heel leuke stelling: “De Krim moet terug naar Turkije.”

Lachen man!

Je kon dan ook de Armeense genocide van een eeuw geleden erbij halen. Of de Koerdische van vandaag de dag.

Dat Turkije pas is ontstaan zo’n 70 jaar ná de Krimoorlog en dat het Turkse volk afkomstig is uit Centraal-Azië, who cares? Met zo’n chagrijnige benadering gaan je kijkcijfers niet omhoog. Wat Kelder betreft moest er gesproken worden over de vorm en toon van het debat. Inhoudelijk had de BN-er niets te melden. O ja, hij ging waarschijnlijk tegen stemmen bij het referendum. Zijn inschatting was echter dat het nog geen gelopen race was. Met zo’n inschatting is op zich niets mis. De onderbouwing van zijn inschatting was echter nogal opmerkelijk. Hij had gemerkt dat alleen mensen uit de kringen van SP en PVV uitgesproken zijn over hun nee-stem.
Eh. Ja. Hm. Dat was precies zo ten tijde van het referendum van 2005. Dat resulteerde toen in een behoorlijke opkomst en een verpletterende nederlaag voor het ja-kamp!