Na een aanwezigheid veertig jaar van de Turkse overheidsorganisatie Diyanet in Nederland blijkt men nog geen minuut wijzer geworden. Integratie wordt categorisch afgewezen.

Klopt dit? Men weet althans die indruk te wekken, en lijkt daarmee niet te beseffen dat men hiermee de gewraakte indruk onuitwisbaar bevestigd.

De Diyanet werkt al 40 jaar in Nederland en draagt bij aan integratie. Er wordt gedaan alsof wij schade toebrengen. Dat vind ik zorgwekkend,’ zegt religieus leider Mehmet Görmez tegen NOS.
(..)
Een daad van ‘een tweederangs democratie’, zegt het hoofd van de organisatie.

Ondanks alles is dit een belangrijk principieel conflict. Natuurlijk is de eenvoudige weg te zeggen: dit willen we niet. Pleur op. Mark Rutte is er naar ik vrees toe in staat, als hij het durven zou.

Maar dit conflict gaat dieper dan de financiering van een Turkse gemeenschap door hun land van herkomst, en dat is wat het een zeer belangrijk onderwerp maakt. Nederland is door de recente rellen rond de Gülen-scholen tot de ontdekking gekomen dat de integratie van Turken in Nederland stopte met het leren van goed Nederlands door mensen als Ebru Umar. Mensen die vooruit wilden in hun nieuwe omgeving, en daartoe genegen waren zich aan te passen.

Maar dat is nooit de aanpak van de Turkse overheid geweest, en het gros van de Turken die hierheen verhuisden om hun familie thuis in hun levensonderhoud te voorzien volgden die Turkse gedachte naar de letter. Ook nadat er familiehereniging plaatsvond, is van deze gedachte nooit afgestapt, hoogstwaarschijnlijk ook omdat de kracht van veiligheid binnen de eigen culturele groep door de Nederlandse overheid altijd is onderschat. Door daarvoor alle ruimte te geven maakte men het al snel onmogelijk die stap naar Nederlanderschap nog te nemen.

Nu moet dat ineens anders, en dat wringt. Binnen de Nederlandse overheid is ten langen leste het idee doorgedrongen dat integratie begint met daden, en niet automatisch plaats vindt als je maar lang genoeg wacht. Want dat wachten kan wel eens duren tot na Sint Juttemis, en voor dat geduld lijkt de tijd te kort geworden. Als het niet al te laat is.

Diyanet is eerder een maatstaf dan een stok, maar dat maakt het niet minder verontrustend. Dat Diyanet zegt dat haar imams niet aan politiek doen? Best mogelijk, maar dat hoeft al nauwelijks meer. De Turkse gemeenschap als gemeenschap binnen de Nederlandse gemeenschap is intussen verankerd. Het is geen zuil (zoals in de jaren vijftig en eerder) geworden, maar een parallelle wereld.

En juist omdat het een parallelle wereld is geworden, is het aanpakken er van fundamenteel anders dan het integreren van een nieuwe bevolkingsgroep. Diyanet is instrumenteel geweest in het vormen van die parallelle wereld. Zeker een stuk succesvoller dan de Marokkaanse gemeenschap, waarin een dergelijke ontwikkeling niet te bespeuren valt. Al lijkt de bendevorming van jonge jochies te wijzen op een vergelijkbare behoefte. Diyanet heeft die behoefte gekanaliseerd naar een parallelle wereld die mogelijk veel moeilijker te doorbreken zal blijken dan de Marokkaanse straatcultuur. Een parallelle wereld ook, die een conservatisme heeft geconserveerd dat nu dieper zit dan het in Turkije ooit gezeten heeft.

Die Turkse financiering van Diyanet is nodig om de zaak te houden zoals zij is, en een afbreken er van zal een stuurloosheid tot gevolg hebben waarvan de uitkomst onvoorspelbaar is. Anderzijds is het laten voortbestaan geen optie, omdat de wegen van Turkije en West-Europa zich van elkaar lijken te verwijderen en die ontwikkeling vanuit Turkije voorlopig niet minder worden zal. Dat de Turkse overheid een vinger wil houden in de manier waarop de Turkse gemeenschappen in West-Europa zich ontwikkelen staat garant voor institutionele sociale achterlijkheid. Wie niet mee wil ontwikkelen en daartoe niet gedwongen wordt, zal altijd terug kunnen vallen op de clubs rond Diyanet. Dat is een ernstig probleem.

Dit alles is een gevolg van Nederlands falen in de jaren tachtig. We mochten niemand ergens toe dwingen, en alle culturen waren gelijk. De les voor het heden lijkt evenmin te zijn getrokken, getuige de prutserige wijze waarop integratiecursussen voor nieuw instromende migranten worden aangepakt. Voor we er achter zijn hoe moeilijk het wordt een groep die in de eigen cultuur van oorsprong vastroestte weer op de rails te zetten, is de volgende groep al weer een eind gevorderd op dat pad van geïnstitutionaliseerd achterblijven.