Voor wie zich verdiept heeft in de geschiedenis van Europa gelden de Turken nog steeds als de grote vijand van dit werelddeel. De zeventiende eeuw was niet alleen de gouden eeuw van Nederland maar ook de eeuw waarin de langzame verovering door de Turken van ons werelddeel tot staan gebracht werd. Een grotere bedreiging hebben we sinds Attila de Hun hier niet meer meegemaakt.

De verpletterende overwinning die de Habsburgers met hulp van de Polen op de Sultan behaalden heeft aan het Turkengevaar een eind gemaakt en zo definitief dat het lijkt alsof dat er nooit geweest is. We zijn het intussen collectief weer vergeten.

Maar de vorige paus Benedictus is een geleerd man en hij wist het nog. Zijn zijdelingse erudiete opmerking over wat een Byzantijnse keizer ooit over Mohammed en diens volgelingen had gezegd bleef niet privé. Zij werd vertaald als een pauselijke veroordeling van de islam en in Turkije ook als een herhaling van wat hij ooit, toen hij nog kardinaal was, had gezegd over dat Turken hier niet thuis zouden horen in Europa.

Zijn latere publieke en private uitspraken geven blijk van een toegenomen voorzichtigheid. Dat de Turken van hun kant even voorzichtig zijn geweest tegenover deze paus en andere westerse hoogwaardigheidsbekleders kan men niet zeggen.

Het was voor de paus toen al te laat, populair zou hij in Turkije nooit meer worden. Mensen op de tenen trappen hoort alleen te gebeuren met voorbedachten rade, met een redelijk doel en nooit per ongeluk. Toen Erdogan Peres schoffeerde in Davos was dat niet per ongeluk. Hij werd er om toegejuicht door zijn landgenoten en elders in het Midden Oosten. Dat vindt de Turkse premier intussen belangrijker dan zijn populariteit in de EU.

De EU is van Turkvriendelijk Turkkorzeliger geworden en heeft Turkije gestraft voor zijn koppigheid inzake Cyprus, door acht onderhandelingsgebieden in de ijskast te zetten. Frans Timmermans, de Nederlandse vice-president van de commissie doet graag alsof de relaties met Turkije weer uitstekend zijn, maar wat er ook in Brussel wordt gedacht, de 28 lidstaten van de EU willen Turkije er niet bij.

Het Nederlandse parlement ging nog een stap verder en heeft – volkomen onnodig – de uitspraak gedaan dat alle onderhandelingen zouden moeten worden opgeschort, tot Turkije zich beter ging gedragen.

De Kamermeerderheid wekte daarmee onnodige wrevel bij de mensen die er over gaan. Maar hoe dan ook, de kans dat het Aziatische Turkije nog ooit tot Europa gaat behoren is nihil. Byzantium misschien, maar alleen als de Turken er eerst uit verdwenen zijn

In de kwestie Cyprus had men in Brussel overigens een belangrijke fout gemaakt door Cyprus toe te laten voordat het conflict over tussen Cypriotische Turken en Grieken was geregeld. Er lag daarvoor een uitonderhandeld en redelijk compromis op tafel.

De Griekse Cyprioten hebben dat compromis naast zich neer gelegd, toen zij de buit van het lidmaatschap eenmaal binnen hadden. Zij mochten bij referendum beslissen over het compromis en ze stemden tegen. Dat was niet democratisch, maar gewoon dom van de Cypriotische regering en de EU. Als lidmaatschap en compromis in onderling verband in hetzelfde referendum aan de bevolking waren voorgelegd was het waarschijnlijk anders gelopen. Dat was tegelijkertijd ook democratischer geweest. De behandeling van de Turkse Cyprioten was eerder immers een schoolvoorbeeld geweest van ondemocratische etnische geweldspolitiek.

Openlijke druk op Cyprus en Griekenland om het compromis alsnog uit te voeren was wat Turkije had mogen verwachten en wat het van de EU niet heeft gekregen. Turkije liet zich terecht niet piepelen op dat punt.
Maar in het geval Peres en ook bij de behandeling van de paus ging Turkije de fout in en het heeft daarvoor onvoldoende weerwerk gekregen van de EU.

Een belangrijke vraag is of de oude seculiere Turkse elite gelijk had met haar opvatting dat Turkije een Europese samenleving is en dat de islam in Turkije een privé aangelegenheid is van een deel van de bevolking.

Voor het Turkse leger was die opvatting altijd min of meer uitgangspunt. Zo had Kemal Ataturk er over gedacht. Ondanks het feit dat een moslimpartij aan de regering is, was het regime en de grondwet in Turkije een tijd lang nog seculier maar moet men intussen concluderen dat dit verleden tijd is. Erdogan en zijn partij zijn moslimbroeders en zij hebben sinds zij aan de macht zijn alles gedaan om er voor te zorgen dat de politieke invloed van het leger, de hoeder, van de Turkse grondwet, werd afgebroken.

Niet de regering en het parlement waren in Turkije sinds Ataturk de baas. Niet zij waren de verdedigers van de grondwet, dat was het leger. Vanuit een democratisch oogpunt zat hier een opmerkelijke tegenstrijdigheid in. Turkije kon een tijdlang volgens velen niet worden toegelaten omdat het geen parlementaire democratie was maar een gecamoufleerde dictatuur van het leger. Maar omgekeerd kan het nu alleen maar worden geweigerd omdat er geen volledige vrijheid van godsdienst en politieke overtuiging meer bestaat.

Turkije kon een tijdlang alleen maar worden toegelaten omdat de hoop bestond dat het regime van Erdogan tijdelijk was en dat de democratisering door toelating van Turkije in de EU zou worden bestendigd. Die hoop is de laatste jaren vervlogen. In plaats van dat er een terugkeer naar de seculariteit plaats vindt, wordt Turkije hand over hand islamistischer. Bij de Turkse publieke opinie smelt de bereidheid weg om concessies te doen aan wat niet islamitisch is en omgekeerd neemt ook bij de EU hand over hand de welwillendheid af.

Het is bekend dat de wens om Turkije toe te laten tot Europa oorspronkelijk meer uit Amerika kwam dan uit de EU landen zelf. In Amerika heerste tot de oorlog in Irak de overtuiging dat het Midden Oosten op weg was naar democratie. Men meende daar dat Turkije als brug tussen Europa en het MO een belangrijke rol zou kunnen spelen. Intussen blijkt dat de seculiere Turken en andere Westers gezinde waarnemers in het Midden Oosten gelijk gehad hebben: voor democratie in het Midden Oosten is meer nodig dan de invoering van een algemeen kiesrecht. Een democratische regeringsvorm invoeren in gebieden die daar niet aan toe zijn, dat is vragen om chaos en etnisch geweld. De bevolking van het Midden Oosten wil geen mensenrechten of democratie maar sharia als het de kans krijgt. Behalve in Israël natuurlijk.

We zouden onze gedachten nog eens moeten laten gaan over de vraag wat de partij van Erdogan nog te winnen heeft bij toetreding tot de EU. Iets anders in elk geval dan het leger vroeger had. Het leger dacht in de EU een veilige haven te vinden voor zijn secularisatie. Erdogan wilde alleen de zekerheid dat het leger niet nog een keer ging ingrijpen als het zijn bezwaren tegen de uitvoering van het politieke program van de moslim partij bewaarheid zag. Het ziet er naar uit dat Erdogan de buit intussen binnen heeft.

Binnen een of twee generaties telt Turkije meer inwoners dan Duitsland. Wat oppervlakte betreft is het groter dan ieder Europees land behalve Rusland.

Hoe dan ook, alleen een brug naar het Midden Oosten zal Turkije nooit worden. Daar is het te groot en te belangrijk voor. Dat ze daar in Amerika minder kijk op hebben dan in Europa ligt voor de hand.
Turkije ligt ver weg voor de Amerikanen en daar vinden ze niet gauw iets groot. Daar telt vooral dat het land altijd een trouwe NATO bondgenoot geweest is. De beledigingen die mensen als president Peres en paus Benedictus in Turkije ten deel zijn gevallen zouden de Amerikanen horen te waarschuwen: Turkije is Islamistischer dan ze denken en veel minder trouw aan de NATO dan het vroeger was.

——————————————————————————————————

Eerder verschenen op het Blog van Toon Kasdorp