Taalverschuivingen – de televisie als gelijkmaker
De taalverschuivingen die Toon Kasdorp tijdens zijn leven ervoer zijn nu – na 60 jaar Nederlandse televisie – moeilijk voorstelbaar geworden.
Toen mijn ouders verhuisden van Nijmegen naar Roermond was mijn oudste zus een peutertje. Ik werd geboren toen ze al in Roermond woonden. Mijn vaders ouders kwamen uit het Noorden en hij is zelf nooit een echte Limburger geworden. Daar zijn, zeggen ze, drie generaties voor nodig en dat zullen we niet meer halen, want van mijn broers en zusters is niemand in Limburg blijven wonen.
Ik ben opgegroeid in Roermond en was de enige van ons gezin die Limburgs goed verstond en het ook wel sprak. De rest van de familie dacht en sprak Hollands zoals dat daar vroeger heette en dat schiep afstand.
Lager opgeleide mensen in Limburg spraken in mijn jeugd uitsluitend dialect. De beter opgeleiden spraken Limburgs en Nederlands met een zwaar accent. Dat Hollands spraken ze in het openbaar, bij officiële gelegenheden en tegen mensen die uit het Noorden kwamen. Limburgs spraken ze onder elkaar. Ik speelde veel op straat en dan moest je wel. Als je tegen een klein kind in die tijd ABN sprak op straat dan schrok het en dan werden het vaak tranen.
Het is voor de gemiddelde Nederlander gemakkelijker om Fries of Zuid Afrikaans te verstaan dan Limburgs, zoals dat in Midden en Zuid Limburg werd gesproken in mijn tijd. Werd gesproken want het is er niet meer. De televisie heeft zijn opvoedende werk gedaan en de randprovincies van Nederland zijn definitief in de Nederlandse gemeenschap opgenomen. Met het Limburgs van nu, hebben ook mijn broers en zusters weinig moeite meer. Het lijkt nog het meest op het Hollands dat in de veertiger jaren op mijn school gesproken werd.
Toen ik als teenager voor het eerst in Keulen kwam, in de kroegen aan de rivier, dacht ik dat heel Roermond was uitgelopen, want ik hoorde niets dan Limburgs om me heen. Dat bleek een plaatselijk Rijnlands dialect te zijn dat niet van Roermonds te onderscheiden was[1]. Ook daar is het verdwenen. Alleen met Carnaval wordt door oudere mensen in Köln nog Kölnisch gesproken, als een vorm van folklore. Ook daar is de taal van de tv nu de norm in de huiskamer. Mijn oma – van vaders kant – vertelde ons dat toen zij begin 1900 in Roermond kwam wonen er in de kerk nog in het Duits werd gepreekt, zoals mijn moeder toen ze in de dertiger jaren in Nijmegen woonde in Kleef nog in het Hollands heeft horen preken. Daar is nu geen sprake meer van.
De grenzen zijn in het verleden met grote willekeur getrokken. Maastricht en Venlo waren vestingen van de Republiek der Noordelijke Nederlanden. Al het land ertussen, een strook soms van een paar kilometer aan weerszijde van de Maas kwam bij Nederland om de verbinding tussen de vestingen te verzekeren. De mensen die daar woonden bleven verkeren met hun familie aan de overzijde van de grenzen en spraken dezelfde taal. Ze beschouwden Hollanders als kolonisatoren, ongeveer zoals de Ieren de Engelsen zagen, alleen zijn wij Nederlanders en Limburgers wat minder gewelddadig.
Hollands werd in Roermond nog als Algemeen Beschaafd aanvaard, als de taal voor de burgemeester en de bisschop, maar in Maastricht en andere Zuid Limburgse plaatsen zelfs dat niet eens. Daar sprak ook de elite Maastrichts bij de meeste gelegenheden en als het echt deftig moest werd het Frans. Mijn oudste oom was naar Maastricht verhuisd en een van zijn zonen trouwde in een Maastrichtse familie. Zijn schoonvader speechte op de bruiloft van zijn dochter in het Frans. Ik zat met open mond te luisteren.
Wat je verbaast is dat het allemaal zo snel kan gaan. In mijn jonge jaren had Roermond niets met ‘Holland’ en nu is het even Nederlands als Leeuwarden.
- Iets soortgelijks overkwam mij toen ik met een stel vrienden in 1958 via Groningen naar Denemarken reisde. Op de pont over de Weser bij Bremerhaven werd Gronings gesproken, wat ik, omdat ik familie heb in Noord Groningen, heel goed kan verstaan. Maar het bleek geen Gronings te zijn, het was Oostfries, een Saksisch dialect, dat niet van Gronings te onderscheiden is.
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp
Een mooi stukje. Nederland is een kunstmatig keurslijf dat ons door de Hollanders is opgedrongen. Wat er aan eenheid is, is grotendeels maar heel recent en te danken aan moderne mobiliteit en massamedia.
En nu telkens het sneller degenereren van de Hollandse taal moeten meemaken.
Een Blanke Hollander die net als een allochtoon het verschil niet weet tussen ‘die, dit, dat, deze’, bijvoorbeeld.
Als dit zo doorgaat, binnenkort liever enkel nog Fries (in mijn geval), in plaats van dat Afrikaans-Nederlands-achtige gebraak van nu.
Leuk stukje erg herkenbaar! Op dezelfde manier verdwijnt het dialect in Zeeland en Goeree Overflakkee.
Mooi artikel ! Ik denk dat uitbreiding van dorpen ,steden en industrie/kantoor gebieden nog meer hebben bijgedragen aan de verdwijning van dialecten.Verhuizen werd steeds vaker economisch noodzakelijk .Maar helemaal verhuizen vanuit turkije en marokko hep iek nooit geschjnapt.
In 1974 meegemaakt dat jongelui uit de Zweedse havenstad Gotenburg het plat Antwerps prima konden volgen. Het valt te begrijpen dat dit verdwenen is door de automatisering in de haven en dus de vermindering van persoonlijke contacten, maar het is wel wat droevig stemmend dat de huidige generatie dit onderdeeltje van hun geschiedenis niet lijkt te kennen.
@ Grapjas En ook het verdwijnen van onze rijke collectie spreekwoorden omdat die tot onbegrip en misverstanden leiden bij nieuwkomers die in hun cultuur slechts literalisme kennen en dus stijlfiguren zoals metaforen niet snappen.
Sommige reaguurders maken overal een boehoehoe rassending van… Jammer.
Overigens konden mijn roermondse ex en haar keulse vriendin elkaar vorig jaar nog prima verstaan. En verstond ik swalms maar begreep er niks van….
Leuk stukje, dank…
IA, en u wenst koste wat kost weg te kijken.
Het artikel is leuk en de reacties hebben allen hun gelijk. De enige hier die altijd zeikt, bent u. Zoals u weet maar nooit zult erkennen (typische eigenschap van links populisten) is het onderwijs in Nederland openlijk steeds verder naar een lager niveau aangepast om dood te zwijgen dat al die ‘hoogopgeleide’ ………………. het niveau onder geen voorwaarde wilden bijbenen. Uit ervaring weet dat een HBO ‘er 2017 op geen stukken na het niveau een HBO’er 1985 heeft.
Daaruit komt taalarmoede voort, die overwegend door heel Nederland heeft toegeslagen, maar natuurlijk in uw mini wereldje niet.