Onze angsten over de komst van een 3e Wereldoorlog zijn altijd gebaseerd geweest op het idee dat je ’s ochtends wakker wordt terwijl de ICBM’s over ons hoofd richting USA vliegen. Maar logischer is dat een dergelijk conflict zich langzaam maar onverbiddelijk ontwikkelt, tot er geen weg meer terug meer blijkt. De ontwikkelingen in Syrië volgen zo’n patroon.

De parallellen met de manier waarop de Eerste Wereldoorlog ontstond vallen niet langer te negeren. Zowel Rusland als USA dreigt de andere partij met eisen tot afzijdigheid of anders… Alsof dat al niet erg genoeg is, zijn de werkelijke aanleidingen die dat zo gevreesde conflict kunnen doen uitbreken niet langer in de handen van de grootmachten zelf. De ongebreidelde eerzucht van een ietwat geschuffelde dictator (i.c. de president van Turkije) forceert steeds meer in zijn zucht tot herstel van de eertijdse Turkse grootheid. Internationaal is zijn relevantie beperkt, maar wat hij om schoffelt is dat niet. En door de fragiele evenwichten in het MO te verstoren blijken nu andere evenwichten eveneens in gevaar te komen. Dat is een recept voor ellende.

Over de oorzaak van WW2 bestaat weinig controverse: het Vredesverdrag van Versailles droeg de zaden van de volgende oorlog in zich. De directe oorzaak van WW1 is ingewikkelder, omdat je onderscheid kunt maken tussen wat gebeurde en wat de diepere oorzaken waren. Anders dan bij WW2 had deze oorlog niet onvermijdelijk hoeven zijn. Die diepere oorzaken hadden wellicht op een ander moment een uitbarsting kunnen genereren, maar zeker is dat niet. De weg naar WW1 volgde eenzelfde proces als dat zich nu in Syrië ontwikkelt, en dat is doodeng. De media hebben dat niet in de gaten, of doen er minstens zo hard aan mee (rechts). Er is vooral aandacht voor wat ‘de tegenstander’ doet. Het actuele proces verliest men genoegzaam uit het oog.

Syrië – het hele MO zo u wilt – is niet ongelijk aan de Balkan van de 19e eeuw: een onoverzichtelijk kruitvat waarin grote mogendheden onverlet de risico’s zich gretig roeren. De Syrische burgeroorlog werd mede zo groot doordat strategen er een kans in zagen het MO naar de eigen hand te zetten. Zowel de interventie van Rusland dat onverwachts een oud bondgenootschap honoreerde als de onmacht een club als IS in de hand te houden brachten ons in de huidige situatie waarin Turkije de sleutel bezit tot vrede of een grote oorlog.

De Koerdische YPG wordt al een paar weken geattaqueerd door de Turken , die een kans zagen zowel de Koerden te elimineren als een gewenste gebiedsuitbreiding te realiseren. Syrië kreeg direct al van bondgenoot Rusland te horen dat het de Turken niet in de weg mocht komen, aangezien Rusland er van uit leek te gaan dat Turkije zich aan in Astana gemaakte afspraken houden zou. De invitatie van de YPG aan Syrië om het belegerde Afrin met troepen mede te bezetten om zo de Turken buiten de deur te houden werd Assad  door Rusland dan ook sterk afgeraden, maar de afgelopen dagen lijken Syrische troepen zich inderdaad richting Afrin te hebben begeven.

Met als gevolg dat de USA en Rusland elkaar waarschuwden geen stapje te ver te zetten. De onderlinge contacten tussen beide grootmachten zijn te beperkt nu, en vervuld van teveel achterdocht. De waarschuwingen krijgen meer en meer het karakter van een laatste waarschuwing‘, en dat is de positie waarin we nu verkeren. Dat de Amerikaanse minister van defensie een paar weken terug aankondigde dat de NATO pal zal staan en klaar is mocht er oorlog uitbreken lijkt onvoldoende indruk te hebben gemaakt. In ieder geval niet op Iran, die andere belangrijke speler in de Syrische burgeroorlog.

Iran vreest dat als de Amerikanen hun handen vrij krijgen met een min of meer bevredigende afloop van die burgeroorlog in Syrië, men door zal pakken om het Obama-verdrag over de Iraanse kernwapens op te zeggen. Dat is geen heel vreemde gedachte, aangezien Israël (dat heel begrijpelijk ook aanstuurt op het opzeggen van dat verdrag door de USA) eerder deze week ook aankondigde klaar te zijn voor een grote oorlog in 2018. Op de achtergrond lijkt Israël zelfs te worden gesteund door de soennitische Arabische landen die tijdens de burgeroorlog in Syrië praktisch gesproken het onderspit dolven (zij steunden IS, al dan niet bedekt), maar zich beslist bedreigd voelen door de groeiende militaire macht van Iran.

Het gedrag van zowel Turkije als Iran is cruciaal nu. Beide partijen hebben grote belangen bij succes, en kunnen zich een nederlaag eigenlijk niet permitteren. Erdogan kan dat niet omdat zijn positie tegenover het Turkse leger dan uiterst zwak wordt. Iran kan zich evenmin veroorloven te falen, aangezien de interne onrust van het land al zo groot is, dat het gehele Ayatollah-regime in stort als het avontuur waarin het zich begeven heeft uitdraait op een fiasco.

Er zijn eerste stappen gezet die men niet terug zal kunnen nemen, door cruciale landen die niet voldoende onder controle staan van de grootmachten om te vermijden dat ze zullen worden meegezogen in een groter wereldwijd conflict, waarop niemand zit te wachten. Een daadwerkelijke confrontatie tussen Syrische en Turkse troepen in Afrin zou vergelijkbare echo’s kunnen krijgen als dat beruchte schot in 1914, waarmee de Oostenrijkse aartshertog Frans-Ferdinand in Sarajevo werd omgebracht. Ik vind dat angstwekkend.

---

Meer berichten over de Syrische burgeroorlog vindt u hier.