De vreemde ideeën die Arnon Grünberg over Amerikaanse ghetto-problemen ventileert brengen Toon Kasdorp tot een interessante bespiegeling over de basis van het strafrecht.

Arnon Grünberg heeft een oplossing bedacht voor het probleem van de zwarte ghetto’s in de VS. Dat probleem omschrijft hij in de Volkskrant van 30/4/15 wat merkwaardig als ‘de armoede en het gebrek aan legale werkgelegenheid’. Door de criminalisering van drugshandel en drugsgebruik is veel van de werkgelegenheid daar illegaal, licht hij toe Handelaren en gebruikers komen zo in het gevang en zoals bekend is de gevangenis de leerschool van de criminaliteit. Decriminaliseer daarom de drugs en je lost beide problemen op!

In dat verhaal zitten twee gedachtefouten, of misschien drie. De eerste ligt erg voor de hand. Als de overheid de drugshandel en het gebruik wettig zou verklaren is er geen enkele reden meer om die handel via de ghetto’s te laten lopen. Het beetje inkomen dat daar nu verdiend wordt buiten de uitkeringen zou dan verdwijnen.

Maar de drugs die daar verhandeld worden zijn niet of niet alleen de relatief onschuldige hasj en marihuana, maar vooral zware en vervuilde harddrugs die een groot gevaar vormen voor de volksgezondheid. Handel en gebruik daarvan vrij geven kan geen enkele overheid zich permitteren.

Hij zegt het niet met zoveel woorden maar het lijkt alsof Grünberg ook het nut van het strafrecht aan de orde stelt. Het is een idee dat je wel eens vaker hoort onder slecht opgeleide progressieven, dat de invloed van de gevangenis op vooral de jonge mensen zo slecht is, dat je het strafrecht misschien maar beter af kunt schaffen.

Die slechte invloed kan overigens niet ontkend worden en zou zeker aanleiding horen te zijn tot wijzigingen in het penitentiair recht, het deel van het strafrecht dat gaat over de straffen zelf en de uitvoering ervan. Afschaffing van het strafrecht, aan de andere kant, betekent afschaffing van de samenleving. Er is geen land of cultuur op aarde te vinden die niet een of ander vorm kent om de belangrijkste normen in de samenleving te handhaven en plegers van antisociaal gedrag op pijnlijke wijze er aan te herinneren dat die regels er zijn.

Maar juist omdat het strafrecht zo belangrijk is hoort het meer aandacht te krijgen en beter op de samenleving te worden afgesteld dan tegenwoordig het geval is. Ons wetboek dateert nog uit de tijd van Napoleon en houdt veel te weinig rekening met de grote veranderingen die sindsdien in de samenleving hebben plaats gevonden.

Wie het stafrecht van de grond af aan opnieuw zou moeten ontwerpen zou tegenwoordig met heel iets anders komen. In de eerste plaats is strafrecht niet meer beperkt tot sancties tegen de zwaarste normschendingen die in de samenleving voorkomen. Er staan bepalingen in die praktisch nooit zijn toegepast. Tot 2006 heeft het duel in de strafwet gestaan, een bepaling die in al die jaren in totaal vier keer tot een strafrechtelijke vervolging heeft geleid, de laatste keer toen twee zigeuners in het jaar 2000 ergens in Brabant duelleerden om een vrouw. Ook belediging van de majesteit is niet iets waar je de politie of de majesteit zelf nog warm voor krijgt als speciaal delict.

Allerlei regels zijn tegenwoordig uitsluitend voorzien van een strafrechtelijke sanctie omdat ze langs die weg beter kunnen worden opgespoord en gehandhaafd. Dat is een kwalijke zaak. Strafrecht hoort echt gereserveerd te blijven voor de allerbelangrijkste schendingen van de publieke moraal. Overtredingen horen er niet in thuis, het instrumentele strafrecht hoort te worden afgeschaft en het penitentiaire recht hoort zo te worden aangepast dat de straf afschrikwekkend is en de gestrafte niet langer voorziet van een netwerk van andere criminelen en van een opleiding in het criminele vak.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp