Hoe herken je een psychopaat? Anders dan we geneigd zijn te denken komt het vaker voor dan we beseffen, en wordt het niet altijd herkend.

In mijn loopbaan als advocaat ben ik in Nederland drie keer iemand tegen gekomen die, zoals wij dat noemden, de ethische faculteit miste. De ethische faculteit is de spontane reactie die normale mensen hebben als ze iets tegen komen dat ethisch niet in de haak is. Zo’n gevoel van hé, dat kan helemaal niet, wat daar gebeurt. De Engelse filosoof G.E. Moore heeft daar in zijn Principia Ethica ware dingen over gezegd, die U eens zoudt moeten lezen als U de gelegenheid heeft.

De eerste keer dat ik zo iemand tegen kwam betrof het een vrij domme man, met wie ik namens een cliënt onderhandelde. Zijn cliënt had ergens groot belang bij en mijn cliënt kon het, voor zover ik dat kon beoordelen weinig schelen. Normaal gesproken neem je zoiets goed door met je eigen kant, vraagt iets in ruil wat voor jouw man wel belangrijk is en je komt daar dan in het algemeen vrij gemakkelijk uit. Maar in dit geval vroeg hij of hij me even apart kon spreken. Dat kon en in dat gesprek bood hij me honderd duizend gulden aan. Op een rekening in het buitenland als ik dat wilde.

Het tweede geval was het een rijksaccountant die met mij een regeling wilde treffen voor de belastingaanslagen bij een internationale klant over een reeks van jaren. De cliënt had grote belangen in een Afrikaans land. De R.A. kwam met een voorstel en hij gaf me een week de tijd om er over na te denken. Terloops vermeldde hij nog even dat hij als we er niet uitkwamen, hij zich waarschijnlijk genoodzaakt zou zien om de bedragen die vanuit het Nederlandse bedrijf op de Zwitserse rekeningen van Afrikaanse officials werden gestort te melden bij de betrokken regering. Dat laatste zou niet alleen mijn cliënt zijn Afrikaanse bedrijf kunnen kosten maar de betrokken functionarissen mogelijk hun leven. Het gekke was dat hij dat dreigement helemaal niet nodig had. De regeling die hij voorstelde was eigenlijk heel redelijk. Daar konden we goed mee leven en zo hebben we het ook afgehandeld.

Later nam hij afscheid van de belastingdienst en begon een eigen kantoor. Ik vond hem technisch heel goed en stuurde hem wel eens zaken. Ik was het hele voorval eigenlijk al weer vergeten toen ik door een bevriend kantoor gevraagd werd of ik wist van de streek die mijn fiscale adviseur bij hun cliënt had uitgehaald. Toen kwam een verhaal dat ik hier niet zal navertellen, maar het was inderdaad even schandelijk als die affaire in Afrika die ik weer vergeten was. We hebben die zaak toen snel en geruisloos geregeld, met plaatsvervangende schaamte, maar het rare is natuurlijk dat ik die man niet alleen in zijn vak goed vond maar ook wel mocht, want anders stuur je zo iemand geen zaken.

Iemand zonder de ethische faculteit is dus helemaal niet per se onaangenaam. Integendeel eigenlijk, hij heeft immers helemaal niet het gevoel dat hij iets verkeerds doet. Hij vindt zich zelf een prima vent en dat brengt hij dan op je over. Je moet ze trouwens wel onderscheiden van het type charmante boef, die je met zijn charme in kan pakken. Het type Bill Clinton zal ik maar zeggen. Dat type leer je te herkennen op den duur. Hun charme is een vorm van oplichterij, maar die innemendheid van mensen zonder ethiek, die is echt.

Het derde geval betreft een van de beste advocaten die ik ken, die voor zover ik weet ook nooit iets gedaan heeft dat niet door de wettelijke beugel kon, maar van wie ik overtuigd ben dat hij het doet zonder de hulp van welk ethisch gevoel dan ook. Hij is daarbij extreem intelligent en dat kan ook niet anders, want anders red je dat niet. Wie zo’n gebrek steeds opnieuw met zijn ratio moet compenseren, die kan heus wat. U moet zich voorstellen dat wie in het recht werkzaam is een grote hulp heeft aan een intuïtie die hem meteen waarschuwt als er iets ethisch en dus waarschijnlijk ook juridisch niet klopt. Wie het zonder moet doen heeft in elk geval een flinke handicap.

Het verraderlijke is dat het soort mensen dat ik hier bedoel vaak goed gezelschap is. Je moet ze mijden, want vroeg of laat raak je in iets betrokken waar je absoluut niet mee van doen wilt hebben. Maar je doet het niet spontaan, of ik doe het in elk geval niet spontaan. Gelukkig komt het type in Nederland bij mijn weten niet erg vaak voor. In Zuidelijke landen wat vaker, maar daar ben je er misschien ook eerder op verdacht.

---

Algemene noot van de Redactie: wij hebben de indruk dat Toon Kasdorp zich niet bewust was hoezeer wat hij beschrijft een vorm van psychopathie is. Hoezeer het ook gevaarlijk is als ongetraind mens aan diagnosticeren te doen, veel van wat hier beschreven wordt past nauwkeurig op wat Kasdorp beschrijft en is ook in overeenstemming met veel voorkomende misdadige psychopaten die zichzelf niet in de hand wisten te houden. Zie ook hier.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vind u hier.