De uitslag van PS209 is een eclatant succes voor FvD; een draai om de oren voor de coalitie. Toch zijn de eerste reacties weinig bemoedigend – de VVD verloor tè weinig.

Korte conclusie na gisteren: het gaat nog steeds te goed in Nederland. Teveel mensen denken de VVD op haar woord te moeten geloven. Al werd FvD nipt de grootste. De coalitie verliest als verwacht haar minieme meerderheid (van 38 naar 31), maar lijkt niet in de problemen te zullen komen (later vandaag daarover meer). Project STEM-ZE-WEG is derhalve mislukt niet geslaagd.

Draai in het beleid?
Maar voor een principiële draai in het beleid was nodig dat de VVD zodanig verloor dat het pijn ging doen. De reactie van AM Jorritsma al vroeg op de avond sprak wat dat betreft boekdelen: “Altijd vervelend, als je iets verliest.” Over die ene senaatszetel? De VVD had alle reden tot juichen. Opnieuw bleef haar positie onaangetast. Niet dat FvD geen stemmen won bij de VVD:

Dat 30% van de stemmen bij de PVV vandaan kwam was eigenlijk geen verrassing, wel erg jammer. Dat de PVV de afgelopen tijd haar toon lichtjes gematigd heeft, paarde zij ook aan wat minder inzet, moet de onschuldige toeschouwer hebben gedacht. De analyse vroeg in de avond gisteren dat dat gezien het succes van FvD logisch was, was daarom adequaat, al zal hij niet blij zijn geweest.

Voor de fijnproevers: wie terugkijkt ziet dat Wilders zelf voortdurend benadrukt dat de PVV drie zetels in de senaat teruggaat (blijkt nu vier), daarmee de interviewer de kans ontnemend dat er steeds in te wrijven.

Toch zullen VVD en CDA evenmin erg blij zijn na gisteren – intern. Samen leverden zij ook 26% van de nieuwe FvD-aanhang. De uitslag biedt hen desalniettemin aanknopingspunten deze verkiezingen grotelijks te negeren: er staan drie à vier partijen in de Eerste Kamer klaar om bij gelegenheid bij te springen als dat zo uitkomt, elk vanzelfsprekend in ruil voor een klein hapje en veel medeplichtigheid. Wie daar goed aan doet? De tijd zal het leren.

Het kabinet zal daarom gewoon door kunnen regeren alsof er niets gebeurt is – en reken maar dat het dat doen zal. Denken ze immers niet, goed te doen en alleen de kiezers maar te hoeven overtuigen? Er zullen hardere klappen nodig zijn in de toekomst. ‘De kiezer’ verliest opnieuw nu. Veel FvD-stemmers verklaarden tegen peilers dat ze tegen het kabinet hadden gestemd.

Grootste verliezer
De grootste verliezer van gisteren was echter niet een van de coalitiepartijen, maar de SP. De tomatenpartij werd meer dan gehalveerd, en wist geen deuk in een pakje boter te schoppen. En dat ondanks een situatie waarin – behalve een zich verdubbelend GL – alle linkse partijen achteruitgang noteerden, soms zelfs aanzienlijk (of je D66 nu wel of niet tot links rekent doet voor die constatering nauwelijks ter zake). Dat de SP zich moet herbezinnen schreef ik een tijdje terug al, en dat bleek gisteren meer waar dan ooit.

De PvdA bleef ongeveer hangen waar zij zich al bevond, en won een klein beetje ten opzichte van 2017. Maar zij nam in belang toe doordat het wegvallen van de SP hen in twee noordelijke provincies onverwacht de grootste partij maakte. Dat relativeert tegelijkertijd ietwat het belang van de winst van GroenLinks naar mijn gevoel. De verhoudingen op Links blijven vloeibaar. Ze moeten zich opnieuw uitkristalliseren, en de broederstrijd aldaar is daarom voorlopig nog niet beëindigd. Rutte-3 zal daar de komende tijd dankbaar gebruik van maken door ze tegen elkaar uit te spelen.

De kleine partijen kregen ten op zichte van de eerste prognoses hardere klappen dan verwacht. DENK wist de eigen achterban niet duidelijk te maken dat ook deze verkiezingen belang hadden. Waar je naar rato van twee jaar terug minimaal één zetel mocht verwachten, blijken dit nu nul zetels te worden. Ook de OSF gaat (door de teruggang van provinciale partijen) verdwijnen, maar de SGP wist aan haar tweede zetel vast te houden. Dat is knap. De zetel winst voor de CU was als verwacht, maar de heiligheid waarmee GJ Segers zijn geloof in het klimaatbeleid gisteravond ten gehore bracht zou veel christenen een vreemd gevoel gegeven moeten hebben. De zetel groei van de PvdD laat zien dat de problemen voor de PvdA nog lang niet voorbij zijn.

 

Opmerkelijk in de verslaggeving van gisteren ook dat er werd vergeleken met de Statenverkiezingen van 2015. Hoewel dit soort verkiezingen inderdaad een eigen dynamiek kent (zie ook hoe goed het CDA het doet in vergelijking met de Kamerverkiezingen). Dat de coalitiepartijen door niemand werden bevraagd of ze dit niet ervoeren als een terechtwijzing door de kiezer, en of dit het beleid zou beïnvloeden? Dat was de vraag die veel mensen beantwoord wilden zien. Dat zij zelfs niet gesteld werd is een heel veeg teken.