Over DENK heb ik tot op heden vooral geschreven als een loot aan de stam van PvdA-fragmenten die Nederland politiek overspoelen. Maar een stukje in De Volkskrant vanmorgen maakt – vind ik – dat ik me er met een duidelijker analyse over moet uitlaten.

De Volkskrant publiceerde het stukje van Sinan Cankaya, cultureel antropoloog, vanmorgen met naar het leek als primaire doel de linkse politieke goegemeente om de oren te slaan met haar eigen fixaties. Een heel nobel streven, maar na eengoed begin schoot het het doel mijlenver voorbij. Wel was ik nogal ingenomen met deze observaties:

De valkuil is om racisme te reduceren tot een probleem van laagopgeleide, witte Nederlanders. Maar racisme – een systeem dat mensen begunstigt en benadeelt – is structureel en gaat dwars door lijnen van klasse, opleiding en sekse.

en

We zouden het eerder moeten hebben over hoogopgeleide, witte liberalen die teleurgesteld zijn over de multiculturele samenleving die haar belofte niet heeft ingelost. We moeten spreken over journalisten die eenzijdig de schuld van sociale problematiek bij migranten en hun nakomelingen deponeren. We moeten praten over Giel Beelen die zijn armen over elkaar vouwde, zijn lippen tuitte, zijn hoofd afwendde en jammerde dat Sylvana Simons zich in een hokje stopte, terwijl het ‘net zo lekker ging’. De wereld is in de war, Giel. Over privileges gesproken.

Stevige, ware observaties. Ze zullen pijn hebben gedaan. Ongetwijfeld is De Volkskrant vanmorgen in veel huizen boos in de hoek gesmeten. Sommigen hebben haar wellicht opgezegd. Hoe durft zo’n cultureel antropoloog van uitheemse afkomst al het goed dat hem is gedaan zo te beschamen? En zo voort.

Wat hij vervolgens debiteert over zijn verwachtingen die DENK en Sylvana Simons zouden moeten waarmaken, is echter evenzo hoopvolle luchtfietserij als de standaardpositionering van PvdA en GL dat altijd was. Want Sinan Cankaya miskent wat DENK werkelijk is: het filiaal van de AKP-partij van de Turke president Erdogan, dat middels het Diyanetwerk van door de Turkse overheid betaalde imams de greep van die AKP in Nederland versterken moet. En de belangrijkste oorzaak van die stap was de teloorgang van de PvdA, en de wat ongemakkelijke politiek-beurse plek die de Turkse vertegenwoordigers van die AKP in een krimpende PvdA bleken te worden.

Er zijn veel manieren om een democratie te kenschetsen en te waarderen, en ik voeg daaraan hier nog eentje toe.

• ideeën-gebaseerd
• religieus gebaseerd
• etnisch gebonden

Kwalificatie van een democratisch systeem
Om met die laatste te beginnen: dit vinden we terug in landen met een parlement waar de verhoudingen maar zelden veranderen. De partij en etnische binding garandeert een zekere invloed, of juist het gebrek er aan. Maar door die etnische spreiding zullen de politieke verhoudingen alleen verschuiven als gevolg van demografische ontwikkelingen. Een politiek-bewuste ontwikkeling zoals in westerse democratieën ontbreekt volledig.

Een religieus gebonden democratie kennen we alleen in de vorm van éénpartijstaten als Iran, waaraan trouwens ernstige bezwaren kleven hun ‘volksvertegenwoordiging’ als zodanig te betitelen. In karakter doen zij sterk denken aan de wijze waarop in vroegere communistische staten de ‘volksvertegenwoordiging’ was geregeld. Alleen in staten waar meer dan twee geloven van ongeveer gelijke sterkte functioneren zou dat tot volle ontwikkeling kunnen komen, maar ook al is de Nederlandse samenleving van begin twintigste eeuw er mogelijk een goed voorbeeld van, heel bevredigend komt het me niet voor. Maar het is interesant om over te denken.

Een ideeëndemocratie is wat wij geacht worden in eigen land (en de EU) momenteel te beleven. Ook hierop is als kwalificatie veel aan te merken, maar het is de meest zuivere vorm van een partijendemocratie die we kennen. Je stemt overeenkomstig je ideeën over een maatschappelijke ordening.

Er zijn overgangsvormen denkbaar, Suriname is er een voorbeeld van. Een land met een sterke etnisch georiënteerde politieke cultuur waarin toch doorbraken mogelijk bleken van partijen met een universeler karakter – hoezeer die in ons type democratie ook als verwerpelijk worden beschouwd. Suriname laat zien dat een autocratie die is gebaseerd op persoonlijk charisma een buitenbeentje is, maar geenszins los kan worden gezien van deze systematische karakterisering.

Waarbij ik mogelijk voor de volledigheid nog benadrukken moet dat de etnische variant mij als minst ontwikkelde democratische vorm voorkomt, en de ideeëndemocratie als hoogst ontwikkelde.

Wat DENK betreft: het is duidelijk dat de vorming van DENK in een bovenstaand systeem alleen maar kan worden beschouwd als regressief. En dat laat nog buiten beschouwing of DENK haar aanvankelijke karakter van een islamitisch geïnspireerde partij gaat transformeren naar een partij die aantrekkelijk moet zijn voor alle niet-autochtone Nederlanders of niet. Tenzij ze erg groot wordt, zal DENK weinig meer worden dan een reservaat voor etnische of religieuze levensbeschouwingen. Ook als je dit beschouwt als een terechte weergave van de maatschappelijke ontwikkelingen van ons land, is het desalniettemin een achteruitgang.