De VVD heeft de traditionele wigpositie in het midden van wat doorgaat voor het partijpolitieke centrum veroverd en bezet. Daarmee is het in potentie het nieuwe CDA, maar kan zij er mee omgaan?

Het partij(verkiezings)congres van de VVD afgelopen weekend liet ongewild zien dat de partij de macht nog niet goed weet te kanaliseren. Haar mastodonten zijn nog teveel uit op eigen voordeeltjes om de rol van de vroegere CDA-reptielen volledig waar te nemen.

Politieke veranderingen – speciaal als een partij haar positie verliest en andere die overnemen – hebben meer consequenties dan alleen een veranderingen van gezicht. De ‘nieuwe’ politieke aanpak heeft er maar zelden iets mee van doen, maar het wegvallen van een paar oude generaties bestuurders die vanaf de achterbank geregeld bijstuurden betekent meer dan alleen wat minder bestuurlijk oncontroleerbare ruis die verdwijnt.

De ineenstorting van de positie van het CDA begin jaren negentig heeft Nederland in retrospectief opgezadeld met circa vijfentwintig jaar stuurloosheid. Want een kudde partijmastodonten die een centraal gepositioneerde partij vanaf de achterbank domineren betekent meer dan een wisseling van de wacht. het betekent een breuk binnen de bestuurlijke tradities die dieper gaat dan een vervanging door nieuwe regenten. Dat PvdA zomin als VVD na het begin van Paars1 ooit kans zag die middenpositie definitief te claimen was een belangrijke breuk met het bestuurlijke verleden van Nederland.

Zowel PvdA als VVD heeft sindsdien de dominante positie van het CDA wel verder uitgehold, maar wist geen van beiden de ander definitief naar het tweede plan te verwijzen. De PvdA ad in eerste instantie de beste papieren, maar wist haar doorbraak nooit volledig te realiseren. Na de ineenstorting van de PvdA onder Melkert, was er voor de VVD ruimte haar positie verder uit te bouwen, en dat heeft ze zowel voorzichtig als met stevige hand gedaan. De vlotte terugkeer van de PvdA aan het politieke front is daar mede debet aan geweest. Maar ook het CDA wist haar oude positie ten tijde van Balkenende maar half te herwinnen. De tijden dat het CDA vol vertrouwen kon beweren dat ´we rule this country` bleken echt verleden.

Met het premierschap van Rutte leek er een stabilisatie mogelijk te zijn, omdat niet alleen het CDA haar comeback gefrustreerd zag door een tweede ineenstorting na Balkenende, maar dat ook de PvdA steeds sterker in de versukkeling raakte. Doordat de PVV weigert de baantjes in den lande te willen bestormen, is het gehele terrein vrijgekomen voor de VVD en haar leden. Maar dat verkiezingscongres dit weekend liet zien dat de VVD nog onvoldoende beseft wat de consequenties van haar nieuwe rol moeten zijn. Een rol die gespeeld moet worden, wil ze kunnen functioneren als centrum van de macht. En dat dat de rol is die zij op zich nemen wil wordt gereflecteerd in de keuze voor een kleurloze machtsmakelaar zonder inhoud zoals Mark Rutte.

Het partijcongres van afgelopen weekend liet dat goed zien. Terecht is er commentaar dat de partij geen inhoudelijke keuzes presenteert voor de komende verkiezingen. Dat hoefde een partij in de positie waarin het CDA zo lang verkeerde ook niet, maar zij wist dat beter te verpakken. Aanvallen op de voorlieden van andere partijen is nooit een teken van kracht, en maken de VVD daarom kwetsbaar. Curieus genoeg is een partij het meest kwetsbaar als zij laat zien het niet helemaal zeker te weten. Terwijl de rol van een middenpartij als de VVD nu par excellence is de uitstraling te hebben van bestuurders die het land zullen doen voortgaan op een al gekozen pad. Dát is hun rol, dát is hun functie. Coalities met partijen op de flanken zijn er voor de accenten en nuances.

Zoals ik ooit al eerder schreef: politieke partijen trekken naar het centrum om er te sterven. Als de VVD zich niet vlot de bij de positie van dominante centrumpartij behorende houding weet aan te meten, kon zij er wel eens sneller in stikken dan wie ook verwacht.