Het debat over het intrekken van de wet op het referendum gisteren was een voortzetting van alweer dezelfde (kabinets)gedachte met andere middelen: we hebben 76 zetels aan een touwtje, en de rest doet er niet toe. De wijze waarmee men over allerhande onregelmatigheden en inconsequenties heen fietst illustreert echter vooral de gemankeerde staatsinrichting van ons land.

Het debat in de Kamer gisteren illustreert wat ik er al eens eerder over schreef. Die #referendumwet was nooit bedoeld om referenda te houden, hoogstens om er naar te wijzen van: het kan.. Alle regels waaraan moest worden voldaan wijzen daar op. Dat het Oekraïnereferendum technisch rondkwam ziet men in regentesk Den Haag als een bedrijfsongeluk. Want men had het niet voor mogelijk gehouden dat aan de draconische eisen van de wet kon worden voldaan. Deze intrekking is de revanche, en de politieke fall out heeft de coalitie besloten voor lief te nemen.

Haastige spoed
Niet alleen is kabinet Rutte3 bijzonder haastig met het wegwerken van het raadgevend referendum; het heeft er alles van weg dat het voor bepaalde deelnemers er aan al geslaagd zal zijn als het referendum is gesmoord. Dit geeft antwoord op een prangende vraag na de formatie: wat heeft de VVD eigenlijk binnengehaald? De VVD – in de vorm van Mark Rutte – is vooral diep tevreden met het elimineren van een tendens naar een staatkundige situatie waarin de grootste partij bij tijden de tweede viool zal moeten spelen. De rest komt immers vanzelf?

Dat zien we ook terug in de personeelsbezetting van Binnenlandse Zaken in dit kabinet. Met D66-minister Ollongren, die niet besmet is met begrip voor hoe het parlement werkt en behoort te functioneren. De voortvarende, bijna haastige aanpak wijst er op dat dit het belangrijkste is wat dit kabinet tot stand kan brengen. En het moet geregeld worden eer Rutte3 van ellende uit elkaar valt, iets waarvoor in de schoot van de regering voldoende middelen beschikbaar zijn. Dat Pechtold niet het lef had zijn eertijds beleden enthousiasme in de Kamer aan de kaak te zien gesteld gisteren kun je hem nog bijna vergeven – dat hij het zo ver heeft laten komen geenszins.

Drogredenen
Enfin, de drogredenen voor afschaffing kreeg de Kamer van minister Ollongren zonder haperen en zonder enige reactie op de tegenwerpingen van Kamerleden met monotone regelmaat om de oren. De tegenwerpingen waren geregistreerd, maar een Kamermeerderheid (van 1 of 2 zetels!) denkt er anders over, was de portee. En dat er geen referendum over de afschaffing er van mag worden gehouden is voor het kabinet logisch, dus komt het er niet. Maar de logica achter die weigering (eventueel!!) een referendum te doen houden illustreert slechts wat iedereen al aan zijn water voelde: dit heeft niets van doen met een logische ingreep in de democratische middelen, het is een insnoering van democratische rechten. Het kabinet is inderdaad angstig: angstig dat een te groot deel van de bevolking begrijpt wat gaande is. Een conclusie die plaatsvervangende schaamte over dit kabinet genereert.

Dat is ook terug te zien in het laatste deel van de bijdrage van Thierry Baudet gisteren, waarin hij laat zien dat het kabinet en de RvS er een potje van hebben gemaakt in hun haast deze intrekkingswet in de Kamer te krijgen teneinde het referendum zo snel mogelijk de nek om te draaien. Dat werd uiteindelijk de reden dat het debat gisteravond laat met een week werd verdaagd, teneinde de juridische omissies in de reguliere procedure alsnog te repareren. Daartoe liet de coalitie zich pas op het einde vermurwen, en bracht dat bovendien als een gunst aan de oppositie, niet als reparatie van regentesk falen.

Als de regeringspartijen zich niets aan de wet gelegen hadden laten liggen, en hadden gemeend dat hun meerderheid van een luttel Kamerzeteltje voldoende was hun zin door te drukken tegen wetgeving en staande procedures in, dan was opnieuw gedemonstreerd hoezeer het Nederlandse staatsbestel gemankeerd is.

Constitutioneel Hof
Wat deze gehele charade van gisteravond pijnlijk aantoont, is het gemis van een Constitutioneel Hof in het Nederlandse systeem. Nú is het parlement de interpretator van de Grondwet, wat de bizarre situatie schept dat de Grondwet met een gewone meerderheid van stemmen kan worden verbogen, zo niet opzijgeschoven. De slager keur zijn eigen vlees; de eisen die de grondwet stelt aan veranderingen daarvan kunnen met gewone parlementaire meerderheden alvast worden ingevoerd en vastgehouden zolang die kleine meerderheden beschikbaar blijven. Waar de grondwet voor wijzigingen met tweederde meerderheid feitelijk consensus over een wijziging vraagt, stelt het gemis aan een Constitutioneel Hof als hoeder van de grondwet steeds kleinere meerderheden in staat die grondwet te negeren als dat haar beter uitkomt.

Staatkundig gemis
Staatkundig lijkt me dat zowel in strijd met de grondwet als bizar. Dat het verlies van comfortabele meerderheden en consensus binnen een groot deel van de vertegenwoordigende organen deze situatie op de spits gedreven heeft werd blijkbaar eerder niet door de opstellers van de grondwet vermoed, maar dat in het huidige tijdsgewricht die minieme meerderheden de regering er niet van weten te doordringen dat het staatsbestel aan een noodzakelijke herziening toe is blijft een treurige constatering. Het uitblijven van die noodzakelijke herziening kun je alleen wijten aan de wens van een kleine meerderheid op te gaan in een federaal Europa – dat een te groot deel van de bevolking al enige tijd niet genegen zou zijn daar in mee te gaan om de grondwet in die richting te wijzigen is evident. Dat daarom de situatie in stand blijft dat een minieme meerderheid zich het prerogatief heeft verschaft de grondwet te kunnen manipuleren is een pregnant feit dat in situaties als gisteren niet wordt genoemd, maar wel duidelijk is.

Na alle serieuze bedenkingen bij de gebeurtenissen gisteren voelde de bijdrage van Martin Bosma bijna als luchthartig. Maar de ondertoon van wat hier werd gezegd is niet anders dan wat ik hierboven betoog:

Een serieus democratische regering kan alleen bestaan als de regering wordt gevormd door ware democraten, of dat er een democratisch gezind instituut is dat de regering kan intomen. Dat gemis aan beiden voel ik vandaag pijnlijk.