Ter gelegenheid van haar afscheid in 2001 gaf de Amerikaanse ambassadeur Schneider een interview aan Vrij Nederland.

Het ging over de WAO[1] die ze uniek vond in de wereld maar tegelijkertijd, om het kort samen te vatten, nogal stom.

Margo Trappenburg besprak het interview in NRC Handelsblad en legde uit waarom ze het met de Amerikaanse eens was. Dat deed ze door zich voor te stellen hoe een goed verdienend echtpaar, waarvan de vrouw wat problemen heeft op haar werk en dat op hoge kosten zit met de kinderopvang, als het ware gedrongen wordt richting WAO en hoe gemakkelijk dat gaat als keuringsartsen willen meewerken. En dat bleken de meesten wel te willen.

Dat ons systeem van sociale en volksverzekeringen zich gemakkelijk leende voor misbruik en dat artsen en rechters daar aan mee werkten is juist, zoals iedereen met wat ervaring in het en midden en klein bedrijf uit die tijd U kan vertellen.

Dat de WAO qua aantallen zo uitstak boven de andere sociale voorzieningen had niet met de gezondheid van ons volk te maken maar met de hoogte van de uitkering. Voor andere uitkeringen, net als voor schadevergoedingen bij ontslag, gold in wezen hetzelfde als voor de WAO, je hoefde er nauwelijks iets voor te doen om het binnen te harken. Het was niet alleen dat er onvoldoende werd gecontroleerd, dat kon ook niet met deze aantallen, maar dat het systeem rechten gaf waar je, als er van buiten het systeem naar keek, verbaasd over was.

Een vriend, die al jaren in het buitenland woonde, besloot om het kantoortje, dat hij in Nederland had aangehouden, te sluiten. Voor de secretaresse die daar de laatste jaren in haar eentje gewerkt had zocht hij een nieuwe baan in de branche waar ze ook vroeger had gewerkt en bij een werkgever, die bereid was haar dezelfde faciliteiten te geven die ze bij hem had gehad.

Ze gaf er de voorkeur aan deze baan niet te accepteren maar naar een andere baan te zoeken in haar woonplaats, want ze werd een dagje ouder en dat reizen beviel haar niet meer zo. So far so good. Er moesten nog wat dingen geregeld worden over haar pensioen en toen kwam de aap uit de mouw: het was gebruikelijk om bij beëindiging van een dienstbetrekking een schadevergoeding te geven. Mijn vriend, die nogal op de secretaresse gesteld was en ook best wat financieels had willen doen ging deze eis wat te ver en vroeg hoe ze op het idee kwam. Dat had ze gehoord van een bevriende advocaat. “Maar hoe kun je nu schadevergoeding vragen als je geen schade hebt?” “Dat weet ik ook niet, maar hij zegt dat het kan.”

Om een lang verhaal kort te maken, de secretaresse was geen dief van haar eigen portemonnee en de kantonrechter gaf haar de gevraagde schadevergoeding. Desgevraagd legde de rechter aan mijn vriend uit dat het hier ging om een vaste regeling die door kantonrechters altijd werd toegepast ongeacht de omstandigheden. Dat was prettig, want dan wisten de mensen waar ze aan toe waren.

De verstandhouding tussen baas en secretaresse was altijd goed geweest, maar nu behoorlijk bedorven en de secretaresse, van huis uit toch een fatsoenlijk mens, bleef achter met een zak vol geld en het gevoel dat ze er niet helemaal eerlijk was aangekomen.

Ik vond het alles bij elkaar nog wel meevallen, die schadevergoeding en mijn vriend ging het ook niet in de eerste plaats om het geld. Dat was een schijntje als je het vergeleek met de vergoedingen van hoge ambtenaren en directeuren die ook allemaal meteen weer een nieuwe baan hebben. Het ging om het principe. Hij had zich ingespannen om er voor te zorgen dat zijn secretaresse goed terecht zou komen. Ze had geen schade, er was alleen haar persoonlijke wens om dichter bij huis te gaan werken, waardoor ze daar geen gebruik van maakte en die advocaat die gezegd had dat het kon.

Bij een andere vriend kreeg een employee, die een belangrijke opdracht in het honderd had laten lopen, op haar donder en die meldde zich toen prompt ziek. De keuringsarts constateerde dat het hier ging om werk gerelateerde stress en sanctioneerde daarmee haar ziek zijn. De verzekering keerde niet uit, want voor een door het werk veroorzaakte ziekte was in de verzekeringspolis een uitsluiting opgenomen. Desgevraagd legde de arts uit dat hij dat ook wel vreemd vond, maar dat het niet zijn probleem was. De wetgever had het ook anders kunnen regelen.

Op mijn advies heeft die vriend, die des duivels was, de zaak maar laten lopen en het tijdelijk arbeidscontract niet verlengd. Dat was goedkoper. Deze zelfde employee bleek, in strijd met wat ze had verklaard, al zwanger te zijn geweest voor ze kwam werken en de ziektewet ging na korte tijd geruisloos over in het zwangerschapsverlof. Tijdens dat verlof eindigde de dienstbetrekking. Aangenomen mag worden dat ze dat wel bekeken zal hebben voor ze zich ziek meldde.

Dit waren geen uitzonderingsgevallen. Dit was de normale dagelijkse praktijk, want anders adviseren advocaten dit soort dingen niet. Kinderen die afstudeerden en via de Bijstandswet een jaartje aan hun studentenleven plakten. Huismoeders die hun gehuwde staat financierden via de Bijstand, de WW en de WAO. Mensen – ik heb ze meegemaakt – die in Duitsland werkten, een WW uitkering kregen in België en in de WAO liepen in Nederland. Hele gezinnen die uitkeringen poolden en er ruim van konden leven. Het kon, dus het gebeurde.

Dat geval van die baan en twee uitkeringen voor dezelfde man dateert uit de zeventiger jaren en ook toen waren dit soort dingen al niet nieuw. Ze waren alleen heel lang in het openbaar onbespreekbaar.

Wat me beviel in het artikel van Margo Trappenburg is dat ze er niet moralistisch over sprak, wat ik zelf onbedoeld toch weer wel heb gedaan, zie ik, maar dat ze probeerde uit te leggen hoe het systeem deze vorm van misbruik in de hand werkt. En inderdaad, als de overheid dit in haar onbenul mogelijk maakt, zijn er altijd voldoende mensen te vinden die er gebruik van zullen maken. Moralisme helpt niet, goede wetgeving wel.

---

1. Per 29 december 2005 is de WAO opgevolgd door de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp