Nu GR2022 zojuist voorbij is, is nadenken over het probleem van onze progressieve overheid bijna verplicht. Er moet beter bestuurd worden.

Paul de Beer geeft les in arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam. Op 16/2/04 reageerde hij op een artikel van Frits Bolkestein in de NRC van tien dagen eerder. Bolkestein keek terug op het mislukte beleid van Den Uijl en zijn opvolgers.

De Beer constateerde terecht dat het sinds 1982 niet gelukt is aan de kabinetten, waarin de PvdA niet vertegenwoordigd was, om de rol van de overheid terug te dringen. Hij vond verder dat een aantal van de ideologisch geïnspireerde privatiseringen als mislukt moeten worden beschouwd. Dat zijn overigens wel twee verschillende constateringen, maar beide zijn juist.

Tegen de toenemende en improductieve rol van de overheid in de samenleving is onvoldoende opgetreden en met verkeerde middelen. De niet socialistische partijen hebben weinig reden om zich op de borst te kloppen en de ontevredenheid van de bevolking richtte zich daarom tot de opkomst van Rutte net zo goed tegen de partij van Bolkestein als tegen die van Kok en Den Uijl.

Hij zou voor het Engeland van Margaret Thatcher hetzelfde hebben kunnen constateren en eigenlijk is het alleen in de VS aan de onderschatte Ronald Reagan gelukt om aan de progressieve opmars een halt toe te roepen.

Van Deursen, de VU-historicus, lanceerde de stelling dat de Nederlandse geschiedenis sinds 1813 is te verdelen in perioden van ieder ongeveer vijftig jaar waarin steeds een andere geestelijke stroming gedomineerd heeft. Eerst de conservatieven, toen de liberalen, daarna de christendemocraten en ten slotte, sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog tot het einde van de twintigste eeuw, de sociaaldemocraten. Onder domineren verstond hij dat de overheersende stroming de politieke agenda bepaalde ongeacht of zij daadwerkelijk zelf in de regering zat.

Die stelling vind ik plausibel en ik meen dat Bolkestein gelijk heeft als hij met Van Deursen stelt dat het kabinet Den Uijl de agenda bepaald heeft voor de politiek in de tweede helft van de twintigste eeuw. Of je het met die agenda en die politiek eens bent is een andere kwestie, maar ik vind het overtuigend als Van Deursen en Bolkestein beweren dat we ondanks de incidentele rechtse kabinetten vijftig jaar progressief bewind achter de rug hebben.

Ook over wat dat is, progressief bewind, zouden verstandige mensen van mening kunnen verschillen. Aan de cijfers van De Beer te zien was het geen politiek van succesvolle armoedebestrijding, in elk geval niet meer sinds de zeventiger jaren. Ik meen dat die beperking wel moet worden gemaakt want de eerste naoorlogse decennia heeft een succesvolle coalitie tussen christendemocraten en socialisten wel degelijk gezorgd voor het wegnemen van een schrijnende armoede, vooral van ouderen en van onvrijwillig werklozen.

Maar dat was voor de tijd van Den Uijl, toen we nog Drees-socialisten hadden in dit land. Daarna stokte het en bestond de agenda van de progressieven er vooral uit de ontstane uitwassen te verdedigen tegen degenen die daar wat aan wilden doen. De vraag is dan: moet je beleid afmeten aan de bedoelingen of aan de resultaten?

Ik meen aan het laatste. Het beleid van een Nederlandse linkse meerderheid die de bestuurlijke organen domineert is er in de praktijk vooral op gericht geweest de invloed van de overheid te vergroten, zonder zich serieus te verdiepen in de vraag hoe de overheid zo efficiënt mogelijk zou kunnen worden georganiseerd. De problemen in de gezondheidszorg, het justitiële apparaat en in het onderwijs zijn niet alleen het gevolg van utopische doelstellingen maar daarnaast ook van incompetentie in de uitvoering. De bezuinigingen waar De Beer terecht zijn pijlen op richt zijn precies even incompetent uitgevoerd als het linkse beleid dat ze nodig had gemaakt.

De gezamenlijke conclusie van Bolkestein en De Beer zou daarom kunnen zijn dat Fortuijn gelijk had in zijn kritiek, wat er ook moge zijn van het succes van de door hem opgerichte politieke partij en van zijn opvolgers in die rol van ‘tegenpartij’.

---

Dit artikel over de progressieve overheid verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier