Het ultimatum dat de EU gisteren aan Italië stelde kan maar op twee manieren worden uitgelegd: hoogmoed, of pure paniek op weg naar een dodelijk einde.

De EC heeft gisteren de concept-begroting die Italië vorige week indiende teruggestuurd om te worden herzien. Dit is zowel een unieke als uitermate domme stap aangezien het alle kenmerken heeft van politieke intenties. Hoe hard dit door de EC ook ontkend wordt. De vraag de we de komende drie weken beantwoord zullen zien, is wie van beide partijen het hardste hoofd heeft.

Soevereiniteit
Dit wordt niet gewoon een wedstrijdje in hard staren, maar een fundamentele worsteling tussen de regering in Rome en de EC in Brussel over de soevereiniteit van een EU-lidstaat. Dat de kleinere EU-landen (Nederland en kleiner) door de EU al lang verzwolgen zijn, wordt alleen door de regeringen van die staten nog ontkend, maar niet eens al te hard. Maar voor de grote EU-staten ligt dat anders. En dat zal zich tonen in de uiteindelijke zeggenschap over wie een begroting bepaalt, en dan niet de details, maar de fundamentele keuzes.

Niet voor niets beschouwen historici het moment dat burgers medezeggenschap kregen over de besteding van de respectievelijke rijksinkomsten in staten als een belangrijk keerpunt in de democratisering van Europa. Wie betaalt, bepaalt. De erkenning door vorsten dat belastinggeld oorspronkelijk afkomstig was van het volk, dat daardoor recht had op enige medezeggenschap Markeert dat. Het afstaan van het uiteindelijke beslissingsrecht over de begroting aan Brussel markeerde een eerste essentiële stap naar het ongedaan maken van die verworvenheid voor nationale staten. Sindsdien zijn wij de facto een wingewest.

Landen als Italië, Duitsland en Frankrijk zijn niet gewend dat er al te nadrukkelijk over de schouders van hun regeringen wordt meegekeken. De val van Berlusconi werd toentertijd listig verkocht als het wegwerken van een bestuurlijke clown, maar dat de zittende populistische regering van Italië daaruit lessen zal hebben getrokken kunt u van me aannemen. Het is een scenario dat niet herhaald kan worden.

Het probleem waarmee Brussel afgelopen weken worstelde is dat een koerswijziging door een nationale staat met fundamenteel andere keuzes op financieel gebied door haar niet geaccepteerd kan worden in verband met de euro, die door een dergelijk beleid ernstig in gevaar komt. Dit stelt grenzen aan de soevereiniteit van staten die we nu pas in volle glorie kunnen bewonderen.

Faillissement van Italië?
Wordt dit een zelf-georkestreerd faillissement van Italië en blijken de financiële markten de enigen met ware macht te zijn? Van een afstand lijkt het het enige praktische wapen van de EU, maar toch staat te bezien of het werken zal. Het probleem van Italië is de afbetaling van schulden die vaak al in de jaren zeventig en tachtig zijn gemaakt. Het land maakt al jaren een natuurlijk surplus op de begroting, maar dat is te laag om oude schulden snel af te doen. Desalniettemin is de basis van de financiële situatie van Italië gezond, ware het niet dat het die schuldenberg mee torst. Maar het grootste deel van die schuldenberg wordt nog steeds in Italië gefinancierd, door de eigen burgerij. Van een grootschalige kapitaalvlucht zoals de Griekse elite die acht jaar geleden liet zien is nog geen sprake. En al zijn er wel degelijk Italianen die hun geld verhuizen naar Zwitserland, die zijn er altijd geweest en zullen blijven bestaan zolang Zwitserland bestaat.

Het risico voor de EU is groter. Als de EC door de regering-Conte wordt genegeerd zonder dat dar consequenties aan vast zitten zakt het hele idee van een federaal Europa al op voorhand door de hoefjes. Het is niet het onderdrukte verzet van kleine staten maar de lippendienst door de grote staten die dat idee nog levend houdt. Als Italië de EC in steeds verder gaande mate zal negeren verliest die laatste navenant aan gezag. Erger nog, ook een eventuele meet EU-getrouwe opvolgende regering zal haar electoraat moeten uitleggen waarom zij dat doet. De vanzelfsprekendheid van het gezag der EC verdampt bij een nederlaag zoals er nu aan zit te komen. Dat zal ook de euro onherstelbaar beschadigen. Om dit nog wat op te porren heeft Salvini al openbaar gesuggereerd dat Rusland Italië tijdelijk zou kunnen helpen door haar staatsschulden op te kopen als de ECB die in de verkoop gooit..

Frankrijk
Beseft de EC dat allemaal zelf niet? Welzeker, maar er is een dilemma. Er is een onderliggend mechanisme dat weinig genoemd wordt, maar naar mijn idee aan de wortel ligt van het probleem dat nu ontstaat, en de wortel van dat probleem heet Frankrijk.

Frankrijk heeft er sinds jaar en dag een gewoonte van gemaakt de EU te beschouwen als de flappentap waarmee het land haar eigen gebrekkige economische infrastructuur financieel kan stutten. Een groot deel van het EU-landbouwbeleid was er op gericht de kleinschaligheid van de Franse agrariërs te beschermen, zodat er geen grootschalige sanering hoefde plaats te vinden – een sanering die in de rest van Europa al plaatsgevonden heeft. Frankrijk is er altijd van uit gegaan dat het zelf niets hoefde te doen omdat anderen verplicht werden iets te doen, waarvan Frankrijk dan weer profiteren kon.

Frankrijk werd daarom altijd weer gesauveerd als er werd gemopperd over begrotingen die niet deugden volgens EU-regels – de Fransen negeerden het gemopper aanvankelijk, een vervolg kwam er nooit op en dat was dat. Maar nu Italië hetzelfde doet is ineens de boot aan? Het Italiaanse verzet (want dat is dit) is minstens zozeer tegen Frankrijk gericht als tegen Brussel. Hetgeen ook de reden is dat juist de Franse EC-commissaris Moscovici achter deze hele strenge aanpak van Italië lijkt te zitten. De Franse president Macron verklaarde vorige maand dat Salvini zijn vijand is, en met hem Italië. Het gedrag van Moscovici èn Salvini bewijst dat de handschoen door Italië is opgenomen.

Italy’s deputy prime minister, Matteo Salvini, was unrepentant. “We won’t subtract one single euro from the budget,” he told reporters during a visit to Bucharest. “I personally am available to go even tomorrow to meet the president of the European commission to explain how Italy’s economy will grow thanks to this manoeuvre. But no one will take one euro from this budget.”

Gelukkig staat de EU garant voor vrede. Over drie weken weten we meer, maar aangezien de Italiaanse regering al heeft aangekondigd dat er geen plan-B bestaat, zal het slikken of sikken worden voor Brussel. De Italiaanse regering weet zich (voorlopig?) breed gesteund in eigen land. Komende drie weken zullen er nog flink wat nagelbijters uit de kast komen.

---

Meer VoL-artikelen over de problemen van Italië, politiek, economisch en met de EU vindt u hier.