Jacques van Doorn was een intelligente ex-katholiek, afkomstig uit het zuiden van de provincie Limburg. Tegenwoordig zegt dat niemand meer erg veel. Ex-katholieken zijn er bij de vleet, in Limburg evenveel als ergens anders, maar in 1945, toen Van Doorn van zijn geloof afscheid nam, was dat nogal bijzonder. Toen was dat heel bijzonder.

Jacques van Doorn liet dat merken in een essay dat hij wijdde aan het overlijden van Frits van der Meer en Louis Rogier, twee kopstukken uit het Rijke Roomse Leven. Beiden zijn overleden in de periode dat het Nederlandse katholicisme al onttakeld werd en dus lang nadat hij daar uit was gestapt. Niet alleen was het geloof waarvan hij ooit afscheid nam anders dan het tegenwoordig is, maar in zijn ogen was het ook heel wat waardevoller. Het katholicisme van de zeventiger jaren en later was iets waar hij met dégoût op neer keek.

Het Limburgse milieu in zijn jeugd was niet gemakkelijk voor mensen die zich buiten de kerk plaatsten, maar het nemen van een outsider positie was voor Jacques van Doorn zijn leven lang gebruikelijk. Zijn ouders waren Hollanders, buitenstaanders in Limburg, in een stad waar het dialect nog de voertaal was en Frans voor de upper ten het algemeen beschaafd. Als Hollander stond je daar buiten de samenleving. Maastricht was bovendien een standsbewuste stad en op de middelbare school was iemand uit een kleinburgerlijk milieu als J.A.A. van Doorn niet reçu.

Na de Tweede Wereldoorlog werd hij opgeroepen voor militaire dienst en maakte hij de twee politionele acties mee in Indië. Niet als frontsoldaat maar als administratief medewerker. Ook dat was een positie als buitenstaander. Het verklaart het betrekkelijke gemak waarmee hij later de uitwassen die in Indië plaats vonden veroordeelde.

Hij had de doodsangst van de frontsoldaat die zijn maatjes om zich heen ziet sneuvelen alleen maar uit de verte meegemaakt en niet aan den lijve ondervonden. Hij was outsider en werd niet geremd door de loyaliteit die altijd kenmerkend is gebleven voor degenen die de ellende in Indië met elkaar hebben gedeeld. Wie mee in de put gezeten heeft weet waar die sporadische uitwassen een reactie op waren.

Na zijn terugkomst uit de militaire dienst hervatte hij zijn studie sociale geografie, de sociologenopleiding uit die dagen. Hij studeerde snel en met succes. De Nederlandse sociologie heeft een aantal kopstukken voortgebracht van wie het gemeenschappelijk kenmerk is dat zij steeds met ten minste één been buiten het sociologische wereldje zijn gebleven.

Bram de Swaan is er een voorbeeld van, en Joop Goudsblom, die Norbert Elias in Nederland introduceerde, een ander. Van Doorn hoort in dat kleine rijtje thuis. Hij had in Rotterdam zijn eigen koninkrijkje. Hij had als scribent een enorme productie, iets wat naar moderne wetenschappelijke normen zijn positie als hoogleraar en hoofd van zijn eigen afdeling had moeten beschermen. Toch werd hem zijn Rotterdamse leerstoel en de daaraan verbonden eigen afdeling door Deetman afgenomen. In reactie ging hij geërgerd met emeritaat.

Hij prefereerde een vervroegd pensioen boven een gedwongen verhuizing naar Amsterdam. Niet zozeer, denk ik, vanwege Goudsblom, die daar de baas was, maar vanwege diens aanzienlijk minder getalenteerde omgeving. Het vooruitzicht zich te moeten schikken in het Amsterdamse sociologenmilieu was van hem om begrijpelijke redenen te veel gevraagd.

Hij had nog voldoende wetenschappelijk en intellectueel werk op zijn programma staan om de nieuwe vrijheid te kunnen verwelkomen. Dat die producten vaak gekenmerkt werden door ergernis en knorrigheid is tegen de achtergrond van zijn verleden wat beter te begrijpen. Van Doorn streed tegen de wereld, dat heeft hij altijd gedaan en hij had daarbij een voorkeur voor een provocerende houding.

---

Dit artikel over Jacques van Doorn verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.