4 December gaat Italië naar de stembus. Onderwerp van het voorliggende referendum is een gecompliceerde vereenvoudiging van het zeer gecompliceerde Italiaanse constitutionele stelsel.

Maar over die herziening stemt men feitelijk niet. Doordat Renzi dacht zijn persoonlijke populariteit te kunnen inzetten voor ‘de goede zaak’ (en een vergroting van zijn eigen macht), en hij zijn politieke lot aan de uitslag verbond, heeft hij een situatie gecreëerd waarin het referendum meer over hem en zijn regering gaat, dan over de gedane voorstellen. Dat dat een receptuur voor een gegarandeerde ramp is zou ondertussen toch duidelijk moeten zijn.

De combinatie van hubris en politieke zelfoverschatting die voor Renzi tot op heden zo goed werkte, gaat zich nu tegen hem keren. In de polls staat hij maar een paar procent achter, maar referenda over regeringen en hun beleid in algemene zin hebben afgelopen jaren genoegzaam duidelijk gemaakt dat de laatste periode vlak voor de dag dat daadwerkelijk gestemd moet worden, vaak nog een extra slag ten nadele van zo’n regering plaatsvindt. Dat rechtvaardigt de conclusie dat Renzi zich in een hopeloze positie bevindt.

De hervorming zelf is geen slecht plan, maar politiek is dat van minder belang dan politici vaak hopen. Het moet voor iedereen makkelijk te onthouden zijn waarom het gaat:

And the complicated nature of the reform itself makes campaigning difficult. “It takes Renzi five minutes to explain it, whereas if you are [M5S leader] Beppe Grillo all you say is, ‘It’s about Renzi,’” said Wolfango Piccoli, co-president of political risk advisory firm Teneo Intelligence.

Tegen dodelijke oneliners kun je je nooit voldoende effectief verdedigen zonder op een huilebalk te gaan lijken.

Renzi and his supporters can legitimately point to some potentially negative consequences if Italy votes no, beginning with the likely dissolution of the parliament and new elections that could open the door to a victory by the anti-establishment but inexperienced M5S.

Een extra interessant punt is dat de Italiaanse kiezer zich niet makkelijk bang laat maken. Dat werkte bij het Brexit-treferendum evenmin: de Britse kiezer heeft als attitude dat hij dat dan wel eens bewezen wil zien. De Italiaanse kiezer daarentegen heeft het allemaal al eens gezien – en gelooft het verder wel.

Extra handicap is de nieuwe bankencrisis die in Italië tot haar eerste nieuwe grote hoogtepunt komen zal. Als die de komende twee maanden echt uitbarst, kan Renzi maar beter alvast gaan solliciteren naar een baantje in het buitenland.

Renzi schijnt nu als strategie te hebben gekozen te proberen zijn persoonlijke populariteit op te vijzelen, inclusief de belofte van een vaste oeververbinding van het Italiaanse vasteland met Sicilië – een oude belofte van Berlusconi die Renzi zelf ooit (terecht) wegzette als geldverspilling. Maar het meest pathetisch is de aankondiging dat hij er klaar voor is, voor de krachtmeting op 4 december:

“It’s when I have everyone against me, that’s when I have the most fun.”

Famous last words.