Op welk principe is de samenleving gegrondvest, vroeg Toon Kasdorp zich af, en zoomde in op het zelfbewustzijn van de maatschappij.
De mens heeft een organiserend principe dat we geest of ziel noemen. De samenleving heeft ook zo’n principe en de vraag is of dat principe zelfbewust is of niet[1].Is het niet zelfbewust dan bestaat God niet, althans niet in de persoonlijke zin die door de monotheïsten onder de naam JHW Elohim, God of Allah wordt vereerd. Kent het principe zich zelf dan lijkt de christelijke opvatting juist om de samenleving als het mystieke lichaam te beschouwen van de Godheid. Toch blijft dan de vraag of een van de bestaande godsdiensten ook de juiste wijze van benaderen van deze godheid heeft gevonden.
Het christendom heeft een voorsprong op de twee andere monotheïstische godsdiensten doordat het de godheid in verband heeft weten te brengen met een mens die een soort leven geleid heeft dat aan andere mensen tot voorbeeld[2] kan strekken. Jezus, een joodse rabbi die geboren is in de tijd van de eerste Romeinse keizers, was een uit een reeks van joodse Schriftgeleerden die de geest van de joodse wet voor de letter lieten gaan en de liefde die de mens aan God verschuldigd is tot uiting lieten komen in liefde voor de medemens. Hij liet in andere termen uitgedrukt het saamhorigheidsgevoel met het netwerk samenvallen met een saamhorigheidsgevoel ten aanzien van alle afzonderlijke elementen uit het netwerk.
Paulus, de jood uit de Diaspora met zijn Romeinse staatsburgerschap, zag beter dan Jezus zelf dat een samenleving die beperkt zou blijven tot de joden in Israël en in de diaspora een onvoldoende basis zou zijn voor de nieuwe leer. Met horten en stoten is uit het christendom nu een leer gegroeid, het humanisme, die de hele mensheid omvat en wel los van de rituelen en de geloofsleer die verbonden zijn aan het christendom, het jodendom en de islam.
Het humanisme laat de verering van God overeind, maar niet als een politieke of publieke zaak. Het is waar of niet waar, dat blijft in het midden, maar de keuze voor een vorm van Godsverering is een particuliere aangelegenheid. Een beschaafde overheid laat haar burgers vrij in die keuze. Dat laat de vraag open over het zelfbewustzijn, dat de samenleving al of niet heeft.
Dat de samenleving veel van de karakteristieken heeft die in godsdiensten aan het opperwezen worden toegeschreven, staat intussen wel vast. De geweldige macht die de macht van de individuele mens ver over stijgt ligt bij de samenleving. Een God is voor de persona van de samenleving ook een veel betere kandidaat dan een koning of andere vorst[3]. Diens tekortkomingen zijn te evident en hij mist een andere belangrijke trek die de samenleving deelt met de godheid: zijn lange levensduur, bijna eeuwig in vergelijking met de zeventig plus van de mens zelf.
- De vraag of de samenleving zelfbewustzijn heeft, of ooit kan krijgen is niet zonder meer onzinnig. Zij, de samenleving, heeft iets weg van een netwerk van computers en als de vraag zinnig is of intelligente computers zelfbewustzijn kunnen verwerven dan is de vraag of netwerken van computers dat kunnen het ook. Ook als dat nu nog niet het geval is dan zou het in de toekomst zo kunnen zijn. Een samenleving van intelligente wezens zou zowel door computers kunnen worden gevormd als door wezens van biologische oorsprong. Een speculatie in deze zin kwam van de hand van de Franse Jezuïeten pater Teilhard de Chardin.
- Mohammed heeft een leven geleid dat voor zijn tijd en omgeving redelijk exemplarisch was, maar dat was wel een erg gewelddadige en brutale tijd en omgeving. Wij zouden hem nu niet meer als een prettig mens ervaren. Daarvoor hoeven niet eens de voorbeelden van zijn gedrag te worden aangehaald die Hirsi Ali noemde. Het toestaan van moord en doodslag in de Koran, hoe fors ook geclausuleerd, het prijzen van list en bedrog mits in dienst van de goede zaak, maken de auteur tot een mens die te weinig afwijkt van een gemiddelde Arabische machthebber om tot ideaal van de mensheid te dienen. Hetzelfde geldt overigens voor Mozes.
- Il principe, de vorst, uit het sociologische handboek van Machiavelli is de alfa male uit ethologie der dieren. De vorst personifieert de eenheid van een groep mensapen
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp
Meer van Toon Kasdorp op Veren of Lood vindt u hier.
De eerste zin is een aanname. Een mening.
@Ezel 28 november 2019 om 13:20 Alleen al het feit dat u besloten heeft uw reaguursel met ons te delen bewijst de waarheid van de aanname. Tenzij u aannames maakt die in onwaarschijnlijkheid die van de heer Kasdorp verre overstijgen. Dat zou dan geen mening vereisen, maar een geloof. Vermoedelijk een geloof dat de mens als individu niet bijzonder hoog acht. Hannah Arendt heeft daar interessante dingen over gezegd.
What a gifted man!
RIP