Historische zeeslagen – Actium
De Slag bij Actium was zowel militair-maritiem als politiek-historisch van enorm belang. Als gevecht was het daarentegen nogal eenzijdig.
Wie er wel eens eerder van gehoord heeft zal weten dat Actium de beslissing bracht in de opvolgingsstrijd over de erfenis van Julius Caesar. Winnaar Octavianus werd als Augustus de grondlegger van het Romeinse keizerrijk, en is als zodanig van onmogelijk te overschatten belang voor het verloop van de geschiedenis van Europa. Daarover zijn hele bibliotheken volgeschreven, en dat ga ik hier niet over doen, zelfs niet als samenvatting van samenvattingen. Het vervolg is ook redelijk bekend: Marcus Antonius vluchtte zijn geliefde Cleopatra achterna naar Egypte. Ook daar liep alles hem tegen, en uiteindelijk stierven ze min of meer gezamenlijk door zelfmoord.
Politiek-historisch
Na de eliminatie van Marcus Antonius waren de burgeroorlogen vrijwel voorbij, hoewel het veroveren van de troon door generaals met grote macht een leitmotiv in de geschiedenis van het keizerrijk werd. Maar in 31 voor Christus leek de Pax Romana (Pax Augusta) eindelijk binnen handbereik. De zoons van Pompeius zwierven nog over de Middellandse
Zee, maar fundamentele bedreigingen vanuit Rome zelf waren er niet meer. De oude Romeinse elite was gedecimeerd, en bovendien oorlogsmoe. Na 80- jaar van vrijwel voortdurende interne strijd was het tijd voor wederopbouw van staatsinstellingen en maatschappelijk vertrouwen.
Militair-maritiem
Het militair-maritieme belang van Actium zal weinigen bekend zijn, maar het betekende het einde van steeds grotere schepen als militaire factor. De vloot van Octavianus bestond voor het overgrote deel uit Liburnae, een enkeldeks scheepstype dat veel kleiner en wendbaarder was de triremen (en nog formidabeler scheepstypen) van Marcus Antonius. Hoe een trireem daadwerkelijk werd voortbewogen weten we niet precies, maar men gaat er vanuit dat de roeiers vanaf diverse dekken (minimaal 3) de riemen aantrokken. Na de beëindiging van de gevechten op zee was er feitelijk ook niet langer behoefte aan een groot galeitype, en de Romeinse vloot zou tot de Byzantijnse tijd vooral blijven vertrouwen op Liburnae. Na 500 jaar werd de trireem als oorlogsgalei afgedankt. Die waren ook veel geschikter voor de patrouillediensten die in de Mare Nostrum de belangrijkste taak werden. De hoofdmacht van de Romeinse vloot lag in Misenum en Ravenna.
Buiten de Middellandse Zee waren grote galeien ook niet nuttig – de Noordzee was een te ruwe zee voor het gebruik van galeien, die daar teveel te lijden hadden van de elementen. De provinciale vloothoofdkwartieren zoals Alexandrië, Fréjus, Trapezunt, Byzantium en Boulogne beschikten over scheepstypen die voor de zeeën die zij bewaken moesten het meest geschikt waren.
Actium het einde van steeds grotere schepen als militaire factor? Denk even aan de gigantische slagschepen van WO1 en WO2, hoewel Friedrich Engels al meteen bij de uitvinding van de torpedo (de “vistorpedo” van Whitehead jaren ’60 van de 19e eeuw, niet de primitieve “staaktorpedo”) de kwetsbaarheid van deze giganten voorspelde.
@G.Gonggrijp
Dat is een beetje flauw, zoals u beseffen zult. Na Actium zijn er als ik het goed heb tot de vijftiende eeuw niet zulke grote oorlogsschepen gebouwd (al ben ik niet zeker van de afmetingen van een galjas). En die 15e-eeuwse schepen waren de grote Chinese jonken waarmee men Madagascar bereikte.
@Hannibal
Beetje flauw? Het betreft wel degelijk een maritiem-strategisch vraagstuk, al begint dat bij mijn weten inderdaad pas weer eeuwen later te spelen. In de Derde Engels-Nederlandse Zee-oorlog deed het Britse overwicht zich met name voelen door de zwaardere schepen, waar ons land weinig tegenover kon stellen. Een van mijn voorouders was betrokken bij de Friese Admiraliteit, die zich eeuwig belachelijk heeft gemaakt door een tweetal linieschepen te bouwen die zo groot waren dat ze de haven van Harlingen niet uit konden. Voor de moderne tijd is er het vraagstuk van de vliegdekschepen. Ze vertegenwoordigen een enorme aanvalskracht, die vrijwel overal heen kan worden “geprojecteerd”, maar hoe kwetsbaar zijn ze?
Dat vraagstuk bestaat, maar is deels opgelost/ondergraven door de aanpak en strategie die je kiest. Dat Friese verhaal was me onbekend – prachtige anekdote – maar een belangrijke reden dat Nederland geen grotere linieschepen bouwde dan 74’ers was dat die inderdaad te diep staken om Nederlandse havens te kunnen verlaten. Pampus en zo.
Anderzijds, beschouw het probleem dat Duitsland zag in 1944: steeds grotere tanks waren nodig, als reactie op de Russische monsters die toen verschenen. Het resultaat was de Maus, die te groot was om enig praktisch nut te hebben, en de JagdTiger, waarvan er te weinig zijn gebouwd en ingezet om hun waarde te kunnen beoordelen. De hoeveelheden T34’s eerder had hen te denken moeten geven: zelfs het grootste dier kan overweldigd worden door een grote meute vastbesloten kleinere. Dat is naar ik aannam het probleem waarop je wees met die vliegdekschepen.
Recent liet Rusland zien met relatief kleine scheepjes kruisraketten te kunnen afvuren (begin interventie in Syrië) vanuit de Kaspische Zee. Dat was nieuw en leverde paniek op in de USA, want die schepen zijn op de radar moeilijk te vinden, en ideaal voor inzet vanuit Wladiwostok eo. Zelfde discussie, andere invalshoek. Als de techniek zich voldoende ontwikkelt zijn kleinere eenheden in het voordeel door hun grotere wendbaarheid en relatief lage prijs. Tot dat moment is brute force dominant.
Zelfs voor infanterielegers bleek dit principe uiteindelijk op te gaan. Onze huidige legers zijn qua omvang maar een fractie van de omvang uit WO1, ook WO2 kende dit principe tov WO1 al.