Het einde van het klassieke Griekenland
Philippus van Macedonië, de vader van Alexander, was een geniaal vorst en de beste veldheer[1] van zijn tijd. Hij heeft rust gebracht in het chaotische noorden van Griekenland en de hegemonie van het primitieve Macedonië gevestigd in het klassieke Griekenland van de stadstaten.
Alexanders moeder was een gestoorde en gevaarlijke vrouw. Olympia wordt er sterk van verdacht haar man te hebben laten vermoorden, al dan niet met medeweten van haar zoon. Alexander had respect voor zijn vader maar hield van zijn moeder. Hij werd verscheurd door hun slechte onderlinge relatie. Dat er van een zoon van twee altijd ruziënde ouders nog zo veel is terecht gekomen heeft hij aan de opvoeder te danken die zijn vader voor hem had uitgezocht, Aristoteles, de grootste filosoof van de oudheid.
Philippus heeft die man op een bijzondere manier beloond voor wat hij voor Alexander heeft gedaan. Hij heeft de stad Stageira op het schiereiland Chalcidice, waar Aristoteles geboren was, weer opgebouwd en de inwoners die gevlucht waren, of als slaaf verkocht, in staat gesteld om terug te keren. De veroverde en verwoeste stad werd in haar oude luister hersteld en een grotere beloning kon iemand een klassieke Griek niet geven.
De polis of stadstaat uit de klassieke oudheid is een begrip dat niet helemaal vertaalbaar is en waar gevoelens aan verbonden zijn die we niet meer na kunnen voelen. Het stadspatriottisme was de kern van het klassieke ethos. Niemand kon grotere deugd[2] tonen dan door een vooraanstaande plaats te verwerven in de geschiedenis van zijn stad[3]. Dat te bereiken was het doel van ieder behoorlijk mens en wie het bereikte had het eeuwige leven zoals dat door Grieken werd opgevat: deel zijn van het leven en het geheugen van je stad. Het is hetzelfde begrip stad dat U terug vindt in de titel van het boek van Augustinus De Civitate Dei[4] en van Livius’ werk De Urbe Condita[5].
Dat de Grieken als natie meer waren dan een verzameling van elkaar beoorlogende steden, hebben ze te danken aan wat ze ondanks die oorlogen gemeenschappelijk hadden. Hun taal, een aantal gemeenschappelijke instituten, zoals de tempel van Apollo in Delphi. Aan de Olympische spelen ook, met hun godsvrede en sport- en theatervoorstellingen. Veel en misschien wel alles daarvan is terug te voeren op Homerus. Homerus werd in Griekenland vereerd als de gemeenschappelijke geestelijke vader en de Ilias en Odyssee hadden voor de oude Grieken de betekenis die de Bijbel later kreeg voor de christenen. Het afscheid geschenk van Aristoteles aan Alexander was een eigenhandig vervaardigde kopie van de Ilias, die Alexander op al zijn tochten heeft meegenomen.
Aristoteles was het hoogtepunt van het klassieke filosofische en wetenschappelijke denken. Alexander op zijn beurt van de klassieke oorlogskunst. Maar Alexander was ook een breekpunt in de Griekse beschaving. Na hem werd Griekenland onderdeel van een wereldrijk dat niet meer Grieks maar Hellenistisch was. Het had in wezen meer gemeen met de Oosterse beschavingen die de oude Grieken een paar honderd jaar hadden bestreden, dan met de gemeenschap van vrije stadstaten die hun eigen beschaving had gekenmerkt.
Korte tijd na zijn dood werd het hele Macedonische rijk van Alexander en zijn diadochen veroverd door de Romeinen en was het voor de volgende vijftien honderd jaar afgelopen met de gemeenschap van vrije mensen waar de Grieken zo trots op waren geweest. Romeins burger was voortaan het hoogst bereikbare en de Romeinse burger was na Julius Caesar in de eerste plaats een onderdaan van zijn keizer.
De geschiedenis van Aristoteles en Alexander en de gevolgen voor de klassieke wereld hebben iets van een Grieks drama en je zou wensen dat een Sophocles of Euripides die historie had kunnen schrijven.
- Hij was opgeleid door de Thebaan Epaminondas, de laatste van de grote Griekse veldheren. Epaminondas heeft de Spartanen verslagen, iets wat voor hem nooit een andere Griek was gelukt.
- Aretè in het Grieks en virtus in het Latijn. Ze hebben dezelfde betekenis en die komt neer op het bezit van eigenschappen die een man in staat stellen om zijn polis van dienst te zijn.
- In Rome was Publius Cornelius Scipio daar het prototype van, de Romein die Hannibal versloeg.
- Van de gemeenschap van God.
- Vanaf de stichting der stad.
Dit artikel over Griekenland verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.
Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.