Vorige maand schreef de VVD-woordvoerder voor buitenlandse zaken in De Internationale Spectator een stuk van meer dan 11000 woorden onder de bijzondere en pretentieuze titel 10 vuistregels voor realistisch buitenlands beleid.

Wandtegeltjes
De beschouwing zit boordevol met mooie metaforen, oneliners en open deuren.
Abstracties en wartaal ook wel, maar er staan echt heel wat uitspraken in het essay die beslist niet zouden misstaan op een wandtegeltje in de gangen van het Binnenhof. Deze bijvoorbeeld:

Allereerst overschatten veel westerse bewindvoerders en politici de rol, en in het bijzonder de volgordelijkheid, van diplomatie in oorlogstijd. Wanneer sprake is van een burgeroorlog, bijvoorbeeld zoals nu in Syrië, verwachten velen dat diplomatiek overleg tussen strijdende partijen de verhoudingen gemakkelijk kan doen veranderen. Maar niets is minder waar.

De volgende is, zoals de meeste van die obligate oneliners, een citaat; dat dan weer wel.

.. diplomatieke initiatieven, in het bijzonder vredesbesprekingen, zijn als champignons – “they grow best in the dark”.

Nog een van hemzelf dan maar. Een waarmee ik gelijk al hint naar een van de twee grootste problemen die ik heb met Ten Broekes verhaal:

Tot slot zullen we ons ook moeten neerleggen bij de effectiviteit van stille diplomatie

Dat “we/ons” wordt hier dus gebruikt in de zogenaamde “verpleegsters-modus”. Hij bedoelt dus: “jullie/je”. Zijn verhaal zou ik nog wel kunnen waarderen wanneer het, in lijn met die modus, de tekst van een toespraak was die hij als gastspreker ging houden op een congres van zijn Europese partijgenoten van D66, zijn coalitiepartijgenoten van PvdA of van zijn klimaatgelovige en genereuze geestverwanten bij GL.

Heel anders gezegd: het pijnlijkste aan mijn nogal kritische bespreking is het gegeven dat Han ten Broeke in zekere zin nog een soort witte raaf is in het Nederlandse parlement; hij hoort vast en zeker tot het minst hysterische kwartiel van de leden van de Tweede Kamer.

Opmerkelijk slordig en vaag
Drie jaar geleden besprak ik het VVD-verkiezingsprogramma. Dat begon ik met een vergelijkbaar soort compliment:

Wanneer je net een programma van een partij als PvdA, SP of LP hebt gelezen, vormen vooral voorwoord en inleiding een ware verademing. Worstel je je dan door de complete tekst heen dan neemt de ergernis steeds verder toe.
De ondoordachte slordigheden wegen niet zwaar, ik noem alleen de meest pijnlijke.

Ik noem ook nu eerst de slordigheid die me het meest pijnlijk trof. Onder ‘vuistregel’ X lezen we:

De kans dat men in grote delen van Afrika of Azië op de knieën valt om de beginselen van de uniformiteit van mensenrechten te omarmen, is niet zo groot.

Sakkerloot! Deze buitenlandwoordvoerder van de grootste fractie in het Nederlandse parlement ziet eventjes de grootste democratie, sinds kort ook de snelstgroeiende economie van de wereld, over het hoofd. Na decennia van sociaal-democratisch en steeds corrupter bewind, staat het land eindelijk onder leiding van een zelfbewuste, realpolitieke en tegelijkertijd verbindende premier: Narendra Modi! (Vele jaren wereldwijd gedemoniseerd vanwege ‘Gujarat 2002 *) ).

India wordt nul keer genoemd in het stuk van Ten Broeke. Misschien is slordigheid hier niet het goede woord. Maar of deze misser te wijten is aan gemakzucht of aan oogkleppen weet ik dan weer niet (en ook niet wat erger zou zijn). Ik verdenk de auteur ervan dat hij een ander deel van zijn slordigheden doelbewust heeft aangebracht. Niet alleen gebruikt hij Europa waar hij de EU bedoelt, hij schrijft ook over ‘Europese instituties’, ‘het Europese continent’ en een ‘Europese achtertuin’ en dat “wij primair [gaan] over het Europese grondgebied en de eigen achtertuin en niet over ‘de rest van de wereld’.”

Luchtigjes hanteert hij termen als ‘de staat’, ‘plicht van regeringen’, ‘steun aan de directe regio’, ‘de essentie van het Europese subsidiariteitsbeginsel’ – waar gingen de onderhandelingen die Cameron voerde in de aanloop naar het Brexit-referendum ook al weer over? – ‘de uitdaging aan onze oostgrens’, ‘aantrekkingskracht op andere landen’ (waar hij burgers bedoelt), ‘de (!) internationale gemeenschap’ (op de ene plaats gebruikt hij dat concept, elders legt hij uit dat zoiets niet bestaat) en ‘nationalistisch rechts’ in Nederland.

Die luchtigheid wordt echt heel problematisch wanneer hij een bijzinnetje toevoegt met als sleutelbegrip ‘wellicht’: “De hoogste morele plicht van regeringen was in zijn [Morgenthau’s] ogen het zelfbehoud van de staat. Thans zouden we wellicht zeggen: de bevolking.” Deze zinnetjes zijn onderdeel van de beschrijving van een van de twee visies waartussen in zijn ogen ‘gelukkig een synthese mogelijk is’. De andere visie definieert hij via een citaat van ene Stanley Hoffman: “… buitenlands beleid moest een wereld helpen vormgeven waarin burgers zich niet alleen fysiek, maar bovenal ‘moreel veilig’ kunnen voelen.” Onder mijn geestverwanten wordt voor dit soort burgers nogal eens de weinig exacte term ‘goedmens’ gebruikt.

Maar hoe denkt Ten Broeke (bijvooorbeeld!) over dat concept ‘zich-moreel-veilig-voelen’? Na het boven aangehaalde citaat van Stanley Hoffmann vervolgt hij met:

Een concept als ‘the responsibility to protect’ (R2P), waarbij staten de verantwoordelijkheid zouden hebben in te grijpen bij genocides of ernstige mensenrechtenschendingen, is daarvan een voortvloeisel.

Staat hij daarachter? Het wordt niet duidelijk. Verderop schrijft hij over de – in mijn ogen misdadig ondoordachte – invasie in Libië:

De interventie begon als een reactie op de concrete dreiging van Khadaffi om een bloedbad aan te richten onder de bevolking van Benghazi. De operatie viel eerst dus wel degelijk onder de R2P-noemer. Pas toen rebellen door westerse bombardementen konden doorstoten, veranderde dat en eindigde het geheel uiteindelijk in het afzetten van Khadaffi en daarmee dus in regime change. Vervolgens werd ervoor gekozen na de val van het regime niet (langdurig) te stabiliseren. Het gevolg was …

Gevolgd door een vrijblijvende enerzijds-anderzijds beschouwing.

Aannames, analyse, aanbevelingen
Na het schrappen van die metaforen, oneliners, open deuren, abstracties en wartaal, blijft iets over dat beter zicht biedt op Ten Broeke’s visie: zijn aannames, analyse en aanbevelingen. ‘Beter’ staat hier niet voor ‘goed’: aannames en analyses blijven veelal impliciet, aanbevelingen blijven vaag. Als ze al te vinden zijn (die aanbevelingen).

Een van de pijnlijkste voorbeelden van het vermijden van het formuleren van expliciete uitspraken is verborgen in de titel van ‘vuistregel II’. In de impliciete verwijten aan zijn politieke vrienden schrijft hij wel over “de belangen van Nederland” en de titel van ‘vuistregel I’ bevat zelfs het begrip ‘nationaal belang’, maar bij vuistregel II begint hij – in de titel dus – plompverloren over ‘buitengrenzenbeleid’ en daar blijken dus geen nationale grenzen mee bedoeld te worden maar ‘onze Europese grenzen’ (schijnbaar niet die van de EU!).

Waarom een zaak als de omgang met Ebola of andere epidemieën bij uitstek op het niveau van de EU (en niet van een meer internationaal of wereldwijd niveau) aanpak zou vergen: we komen het niet te weten. De 11000 woorden kunnen worden samengevat in minder dan 30:

Wat minder sentimentaliteit en wat meer Machiavelli aub. De Navo is cruciaal voor onze veiligheid. De belangrijke beslissingen worden nu eenmaal genomen in Washington, Moskou en Ankara.

Wat wil hijzelf?
Hier en daar en op het eerste gezicht lijkt het verhaal wel iets nader ingevuld maar wanneer je wat kritischer kijkt zie je dat hij aan de lezers wat overwegingen voorhoudt, zonder zijn eigen positie echt duidelijk te formuleren. Een paar voorbeelden van de vaagheid in het algemeen voorop, dan ten aanzien van een aantal concrete kwesties.

Het gevolg kan zijn dat de lidstaten de bilaterale inspanningen op het gebied van bijvoorbeeld energiepolitiek langzamerhand kunnen afbouwen, mits de EU in staat blijkt dergelijke projecten zorgvuldig te controleren. Of de lidstaten de Unie deze rol gunnen, is echter verre van zeker.

Kunnen we ons gewoon allemaal hier achter scharen?

Eh, waarachter?

Weliswaar “manifesteert ISIS zich [immers] zowel aan onze buitengrenzen als in onze binnensteden”, maar een 5e colonne zal Ten Broeke het niet noemen en in het essay is ook niets te vinden over een mogelijk bestaande relatie tussen die colonne en bepaalde landen of een bepaalde ideologie of religie. Inderdaad, het woordje islam komt nul keer voor; een vervoeging alleen in deze passage:

In veel islamitische landen accepteert men bijvoorbeeld dat vaders hun dochters naar scholen sturen met het argument dat ze daardoor betere moeders worden. Dat vinden wij al snel een verwerpelijk argument, maar als dat betekent dat vrouwen gelijke toegang krijgen tot onderwijs, dan mag dit gezien worden als een stap waarmee wij kunnen leven.

Obama en GroenLinks zouden wel kunnen leven met zo’n benaderingswijze. Volgens Ten Broeke blijkt

In de internationale politiek (…) ‘gewone diplomatie’ soms onvoldoende effectief om een gewenst effect te bereiken. Vroeger gaf een dergelijke situatie aanleiding tot het initiëren van een oorlog, door Von Clausewitz ooit gedefinieerd als ‘de voortzetting van politiek met andere middelen’.

Dat riekt een beetje naar Machiavelli, maar hij laat er onmiddellijk op volgen:

Die gewoonte is gelukkig niet meer de norm, althans niet in de westerse wereld.

Wat is het nu: onderschrijft hij nu wel of niet de bekendste stelling van Von Clausewitz? Ik heb een angstig vermoeden over wat hij vindt van de zogenaamde omgekeerde Clausewitz:

Wie weigert politiek en ideologisch de strijd aan te gaan met een vijandig gedachtegoed, verhoogt de kans op (burger)oorlog.

Concrete kwesties waar hij op in lijkt te gaan betreffen bijvoorbeeld de (machts)”positie van de Hoge Vertegenwoordiger van de Europese Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid” en de EU-battlegroups. Over dat laatste citeert hij weer iemand: “use them or lose them!”. Zelf vindt hij dat ze “eindelijk eens moeten worden ingezet”. Maar dan alleen als de wil bestaat om ze “in te zetten als middel in het Europese buitenlands beleid (…) in de eigen omgeving [gebeurt] en complementair is aan de NAVO.”

Voor alle onduidelijkheid zegt hij er niet bij, bij wie die wil zou moeten bestaan, en wat zijn inschatting is van hoe de meningen hierover verdeeld zijn.

Populistisch GL-geneuzel
Vooral in de vele abstracties en enerzijds-anderzijds passages wemelt het van de flirts naar het gedachtegoed van partijen die traditioneel lijnrecht staan tegenover de VVD. Ik vind dat ergerlijk. Schrijven over “het (!) armoedevraagstuk”, “smeltende ijskappen” (meervoud) , “het (!) vluchtelingen-(niet het illegale immigratie!)-vraagstuk”, “burgeroorlogen” (meervoud) en “internationaal terrorisme” (alsof er geen verwerpelijk gedachtegoed achter zit). Nog pijnlijker: de leus van de VARA te hanteren (Nederland doet er dus goed aan (…) een aantal terreinen waarop het verschil kan maken). Schrijven over een “weg naar een beter klimaat”. Met als hoogtepunt deze verklaring tot ‘de goeden’ te behoren: “Dit is geen pleidooi voor ad hoc-diplomatie zoals die wordt bedreven door landen die uitsluitend door eigenbelang gedreven worden.”

Landen! Egoïstische landen.

Een opgeheven vingertje tegen een opgeheven vingertje
Toen ik aan dit stuk begon schreef ik in de lead eerst: “Om maar met een understatement te beginnen: de titel maakt hij niet helemaal waar in het stuk zelf.” Nu ik er langer over heb nagedacht realiseer ik me dat je het stuk wel kunt opvatten als een verhaal over vuistregels, alleen zijn het geen vuistregels voor een VVD-insteek maar oproepen aan anderen om eens na te denken of ze wel op de goede weg zijn.
Van een vooraanstaand politicus verwachtte ik een voorzet voor een ander buitenlands beleid: een serieuze analyse en als het even kan ook iets van een vooruitblik. Mijn grootste bezwaar tegen het verhaal van Ten Broeke lijkt daarmee op mijn belangrijkste kritiekpunt voor de PVV: gebrek aan ambitie. In de conclusie van Ten Broeke lezen we dit klagerige:

Links Nederland kan zichzelf feliciteren. Jarenlang wilde men af van de Amerikaanse bemoeizucht en interventiedrang. En dat ziet er dus zo uit: een wereld vol wanorde waarin Europa voortdurend wordt uitgedaagd om in te grijpen.

Alsof de veranderende rol van de VS in de wereld te wijten is aan links Nederland! Het doet een beetje denken aan lieden die bij wijze van spreken zaken als de aanslag op Malana, genitale verminking van meisjes en de moord op Taseer en de daaropvolgende grootschalige verheerlijking van zijn moordenaar in de schoenen van Geert Wilders willen schuiven!

Over de voortgaande politieke eenmaking van de EU schrijft hij:

.. terwijl regeringen, parlementen en burgers in de EU-lidstaten dit federale ideaal helemaal niet delen. Soevereiniteit op die wijze afstaan, is voor de meeste lidstaten en burgers nog altijd een brug te ver. En geef ze eens ongelijk.”

Ik val hier dan maar niet over dat ‘nog altijd’ of dat ‘ze’. Veel ernstiger vind ik de opzettelijke vaagheid over het verschil tussen landen die op een wat meer ‘realpolitieke’ wijze de agenda bepalen. Op heel verschillende manieren worden ze wel een beetje aangeduid. Let op hoe hij schrijft over Rusland en Turkije:

De Russen zijn hier [hij bedoelt: handelen op basis van het uitgangspunt dat diplomacy follows the facts on the ground, not the other way around.] meester in, zoals het afgelopen jaar in Syrië bleek toen de Russen met luchtbombardementen Assad terug in het zadel hielpen en tegelijkertijd de voorwaarden voor het vredesproces dicteerden. Maar ook de Turken maken regelmatig gebruik van de zwakte van Europa of van de afwezigheid van de Amerikanen …

Hij merkt nog wel expliciet op dat de Turken nota bene bondgenoten zijn (!) terwijl hij impliciet er heel duidelijk over is dat de Russen de vijanden zijn, maar heeft verder niets te melden over het feit dat we door beiden gepiepeld worden. Moet dat niet tot verschillende soorten analyses en conclusies leiden? Natuurlijk is de opstelling van de VS in dit opzicht vergelijkbaar met die van de Russen en de Turken.
De Russen moeten we als vijand serieus nemen, maar toch kunnen we via (onder andere) Oekraïne gewoon provoceren.

Het doortastende optreden tegen het Schengen-akkoord, tegen het Dublinverdrag en voor de vrijwel onbeperkte (illegale) immigratie van miljoenen mensen met een totaal andere, deels sterk vijandige, cultuur door Merkel’s Duitsland, blijft onbenoemd.

Ten Broeke signaleert nog wel een zekere ‘terugtrekking’ van de Amerikanen, maar heeft geen oog voor mogelijke verschillen in belangen tussen de VS en de EU. En dus al helemaal niet voor het feit dat de Amerikanen bijvoorbeeld al decennia lang bezig zijn Turkije aan de EU op te dringen. Blind voor de desastreuze ontwikkelingen in Turkije zelf, en Erdogans verkiezen van het IS-vuilnis boven de Koerden, is nu zo’n beetje aan het regime in Ankara gevraagd om de EU-buitengrenzen voor ons te bewaken. Gewoon omdat de betreffende overheden ze zelf niet willen bewaken, uit angst voor het anti-grenzen-sentiment onder de kiezers (nou ja: als dat er achter zit is dat nog de wat minder verontrustende reden).

Libië en Koerdistan
Wat de VVD-woordvoerder voor buitenlandse zaken te berde brengt over Libië, verbijstert echt. Het lijkt wel alsof hij een Amerikaanse Democraat is die schrijft over Syrië: de ‘rebellen’ moesten gesteund worden tegen Khadaffi. Hij noemt de rebellen dan nog wel niet ‘gematigd’ maar hij roept het beeld op dat die rebellen ‘geradicaliseerd’ zijn nadat en omdat het Westen na de regime-change-via-bombardementen te weinig steun heeft gegeven aan de nobele doelen waar die strijdgroepen op uit waren. Is Ten Broeke helemaal niet bekend met de betekenis van 17e februari, de dag en de ernaar genoemde beweging? De Koerden mogen het doen met een aai over de bol:

Het zijn ook de Koerdische strijdkrachten in Irak en Syrië die onze waardering en steun verdienen. In plaats van te bekritiseren dat de Koerden niet bereid lijken te zijn zich veel verder dan hun eigen grondgebied te mobiliseren, zullen we hun inspanningen in de voor hen kostbare strijd tegen ISIS moeten koesteren. Want zonder de Koerden, die uiteindelijk het belangrijkste werk in het kader van die strijd verrichten, leveren onze luchtaanvallen tegen ISIS weinig op. In dat licht zal het Westen moeten bezien op welke wijze het de Koerden verder tegemoet kan komen, in plaats van enkel stil te staan bij wat de Koerden nog meer voor ons kunnen betekenen.

Proef die passage nog eens: ’De voor hen kostbare strijd’. En nog een schop na: “ze lijken niet bereid”. Ingeklemd tussen nationalistische Turken, fel anti-westerse Perzen, Arabieren van allerlei soort, tot en met de IS-kalifatisten met hun verlangen naar de dood voor zichzelf, het vermoorden van anderen en seks-slavernij voor de ‘vrouwen van de ongelovigen’: allen verenigd in hun minachting voor de Koerden. Wat verwacht hij nu precies van deze enige omvangrijke groep in het Midden-Oosten die ondanks het veelvuldige verraad al decennialang zoekt naar goede contacten met het Westen? En dan op geen enkele manier een link leggen met het optreden van het hedendaagse Turkije – waar tegenwoordig zelfs extra geschamperd wordt op de Armeense genocide? Hoort Erdogans Turkije soms ook tot dat ‘het Westen’ dat de Koerden wat tegemoet moet komen?

Noch is er enige verwijzing naar de gruwelen van het extreem-nationalistische kemalisme (het ‘islamisme’ is niet het enige probleem in de Turkse politiek!) of het bedenkelijke vasthouden aan de geest van Sykes-Picot. Zonder iets dat maar doet denken aan een serieuze analyse, komt de oproep voor “een realistisch buitenlands beleid” neer op een oproep braaf Berlijn, Ankara, Brussel en Washington te volgen. En Washington dan wel onder leiding van iemand uit vertrouwde kring: recent heeft meneer Ten Broeke zich in de meest extreme bewoordingen uitgelaten over Donald Trump. Hij vergeleek hem met het monster van Frankenstein. De kwalificatie van Pim Fortuyn als ‘pleefiguur’ verbleekt erbij.

Er staat nog heel wat meer wartaal in de stoere discussiebijdrage van de VVD-woordvoerder, maar ik sluit dit lange stuk af met een kanttekening bij de laatste paragraaf van het essay. Die begint met:

Alleen als we in het kader van herstel van orde in de wereld allianties aangaan en versterken, kan een machtsevenwicht gehandhaafd blijven, waarbij de kwaadwillenden van deze wereld zoveel mogelijk worden beteugeld.
Zonder een dergelijk evenwicht worden conflicten, migratiestromen en andere grensoverschrijdende uitdagingen namelijk onbeheersbaar.

Er bestaat dus geen, of onvoldoende orde in de wereld: die moet hersteld worden.
De daarvoor noodzakelijke activiteiten kunnen alleen worden ontplooid door het aangaan en versterken van – verder niet benoemde – allianties. En door die activiteiten handhaven we dan een machtsevenwicht.

Niet het machtsevenwicht, want er heerst wanorde die hersteld moet worden. Wat voor machtsevenwicht? We weten het niet, maar kunnen er wel een beetje naar raden. Iets met terugverlangen naar de overzichtelijkheid van de Koude Oorlog en de vrede van de gematigde islam.

Werd ik toch nog een tikkeltje sarcastisch. Dat is niet zoals het moet. Mijn verhaal behoeft dus een vervolg, anders blijft het bij een opgeheven vingertje tegen een opgeheven vingertje tegen een opgeheven vingertje.

De afbeelding hieronder geeft alvast een hint. Wilt u meer hints dan kunt u ook mijn E-Book lezen.

————————————————————————————

*) “Met groot enthousiasme hebben communisten en andere linkse extremisten het geweld in Gujarat omarmd als munitie in hun strijd tegen alles wat hen tegenstaat [6]. Economische voorspoed is dan bijvoorbeeld een bewijs voor Amerikaans imperialisme. Met het feit dat niet alle groepen in de deelstaat evenveel profijt hebben van de vooruitgang wordt op zodanige wijze gegoocheld dat dit de geweldsuitbarsting zou moeten verklaren [7]. Linkse en mohammedaanse groepen slaagden erin om Modi af te schilderen als een nieuwe Hitler en hem tot persona non grata te laten verklaren in de VS en GB.” (Lees verder)