In 2011 kwam Günter Grass in het nieuws door zijn kritiek op Israël. In zijn gedicht Ein Held unserer Tagen bezingt hij de Israëliër Mordechai Vanunu, die veroordeeld is tot achttien jaar gevangenisstraf  wegens spionage,  waarvan hij er elf heeft moeten uitzitten. Hij heeft in 1986 het geheime atoomprogramma van Israël openbaar gemaakt en daardoor Iran een legitimatie gegeven om met haar eigen programma door te gaan.

Grass is niet de eerste en zal ook wel niet de laatste zijn met een rechts verleden dat nogal contrasteert met zijn linkse heden. Aantjes had in Nederland een soortgelijke carrière aan de linkerkant van het politiek-sociale spectrum, terwijl hij in zijn jonge jaren aan de nationaal socialistische kant heeft gestaan. Radicaal links, gewoon links en radicaal rechts, het verschil is vaak kleiner  dan men denkt. Tussen de opvattingen van Kautsky en Lenin was helemaal niet zo veel verschil en tussen de praktijken van Stalin en Hitler ook niet.

De SS-er Grass was nog een kind. Zijn enthousiasme voor een radicale en misdadige beweging kan hem niet de rest van zijn leven worden nagehouden. Maar daar gaat het niet om.

Zijn vijandige houding tegenover Israël en zijn gebrek aan kennis van de verhoudingen in het Midden-Oosten maken hem tegen de achtergrond van zijn nationaal socialistische verleden tot een probleem en een embarrassment in Duitsland. Der Spiegel wijdde er een artikel aan. Blij is men kennelijk ook in zijn vaderland niet meer met de oud SS’er.

De meesten van de jonge nazi’s en de zevenhonderd duizend SS’ers uit 1945 hebben later een eerzaam beroep gekozen, ver weg van de publiciteit en niemand zal hen nu nog willen dwingen een verleden op te rakelen waar ze zelf afstand van genomen hebben.

Wie wel de openbaarheid kiest, zoals Willem Aantjes, die zal zich moeten verantwoorden. Als zulke mensen verantwoording proberen te ontlopen vallen ze vroeg of laat door de mand, al is het maar de mand van het eigen geweten.

Zo gaat het nu ook met Günter Grass. Hij heeft zijn oorlogsverleden verborgen gehouden en bracht het veel later pas ter sprake, vlak voordat zijn autobiografie tot moeilijk te beantwoorden vragen zou leiden. Dat was in elk geval verstandig. Objectief valt hem misschien ook minder te verwijten dan Aantjes. Hij heeft net als Aantjes nooit bewijsbaar op iemand geschoten of nationaalsocialistische Unfug bedreven.

Grass was als Duitser bovendien niet iemand die heulde met de vijand. Hij is nog net op tijd zelf met zijn verleden voor de dag gekomen. Wat Aantjes en Grass beiden te verwijten valt is het preken in een parochie waarin ze niet thuis hoorden, waar ze al die tijd onder een valse vlag hebben geopereerd. Voor wie toch al niet van preken houdt in welke vorm dan ook, maakt de hypocrisie in beide gevallen het onverteerbare verschil. Je kunt er niet trots op zijn een landgenoot te wezen van Aantjes en Duitsers denken nu hetzelfde over Günter Grass.

---

Dit artikel over Günter Grass verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.