Het drama rond Deutsche Bank gaat een nieuwe fase in nu ook serieuze kranten openlijk speculeren op de gevolgen van een ineenstorting van dit enorme financiële instituut. Het brengt ook de positie van Angela Merkel in het geding. Merkel, die vorige week nog hautain liet weten dat Deutsche niet bij de Bondsregering hoeft aan te kloppen.

De Britse Daily Telegraph bracht vandaag een stuk dat in Berlijn weinig vrolijke gezichten gegeven zal hebben. Overigens is het een heel aardige samenvatting van wat ik op VoL de afgelopen weken beschreven heb (1, 2, 3, 4, 5, 6) – maar dan dus met iets meer gezag. Onuitgesproken stelt het stuk bovendien de vraag – opnieuw – of banken too big too fail of too big too bail kunnen zijn. Voor Duitsland geen onaardig probleem, want Deutsche is niet gewoon groot, maar waarlijk enorm. En Duitsland heeft al genoeg financiële problemen dankzij de asielmigratie, ondanks beloften vorig jaar dat geld niet het probleem van Duitsland was bij de opvang. Maar als Deutsche Bank ten onder zou gaan wordt alles anders. Zowel de ECB als de euro komen in het spel, waarin hun voortbestaan op regeringsniveau ter discussie zou kunnen komen.

Deutsche is echter niet de enige Duitse bank die diep in de problemen zit. In grootte nummer 2, Commerzbank, staat er nauwelijks beter voor. Zij kondigde gisteren aan circa 18% – 9000 mensen – van haar personeel te zullen ontslaan, en in het kielzog van Deutsche daalt ook haar beurswaarde snel. Snel wat cijfers over Deutsche: de beurskoers heeft de afgelopen anderhalf jaar tweederde van de waarde verloren. het verlies over het vorige boekjaar bedroeg €6,8 miljard, in 2010 en 2014 haalde de bank al €20 miljard op aan nieuw kapitaal en de bank zit op een derivatenpakket dat theoretisch €2,5 triljoen waar moet zijn, en de afgelopen dagen viel de beurskoers dagelijks met meer dan 5%.

De al een tijdje dreigende Italiaanse bankencrisis kijkt ook hier om de hoek. Een ondergang van Deutsche zou niet alleen de Italiaanse bankensector in haar val meeslepen, maar vermoedelijk ook de Spaanse en Franse. In Nederland is ING sterk met Deutsche verbonden. Best mogelijk dat de ECB dat met een uiterste krachtsinspanning de implosie van de Europese bankensector tijdelijk zou weten te keren, maar de euro kunnen we daarna wel direct afschaffen: dat is dan voortaan aanmaakpapier. Het zou de huidige eindeloze discussie over welke regels van toepassing zijn voor een bailout van de Italiaanse banken eenvoudig kortsluiten, maar dan toch vooral omdat er niet veel meer te redden zal zijn.

Wanneer gaat Merkel door de knieën? Ze heeft geen eenvoudige keuzes meer, en het lijkt onwaarschijnlijk dat ze politiek 2017 gaat halen. Als ze Deutsche te hulp schiet is niet alleen voor iedereen duidelijk dat ze onderuit is gegaan na een serie beoordelingsfouten. Maar als ze het niet doet, en Deutsche gaat daadwerkelijk onderuit, dan is de schade zo mogelijk nog groter. Merkels politieke macht binnen de EU is vooral gebaseerd op de functie van Duitsland als flappentap van de EU. Als het die functie verliest is nauwelijks voorstelbaar dat de EU dat overleeft, en dan wordt het redde wie zich redden kan.

Op de achtergrond van dit hele pyramidespel zit het probleem dat door de Japanse Centrale bank (BOJ) in gang werd gezet: de nul- en negatieve rente. De Europese banken lijden ernstig onder de rente zoals die nu functioneert. Een aantal jaren terug zorgden de groeiende Europese staatsschulden voor de banken een prachtige kans om daar goedkoop geld aan te verdienen. Een gevolg was wel, dat de Europese banken daar een hoofdactiviteit van maakten waarvan ze steeds afhankelijker werden. De manoeuvres van de BoJ zetten de winstgevendheid er van echter steeds verder onder druk, terwijl de BOJ er zelf eigenlijk nog nauwelijks controle over heeft.

Wereldwijd is er nu bijna $16 triljoen aan negatieve rentebonds in omloop, en ook bedrijven geven nu al obligaties uit met een negatieve rente. En daarmee is dit handigheidje van de BOJ internationaal normaal geworden, en niemand weet waar het eindigen zal. Behalve dat er aan het eind van deze dollemansrit vermoedelijk een geheel nieuw geldstelsel zal moeten worden opgetuigd. De Amerikaanse Fed spreekt over het inkorten van de balans van de bank, teneinde de geldverruiming af te bouwen. Maar aangezien niemand weet hoe dat te doen zonder een volledige economische ineenstorting zal dat nog wel even op zich laten wachten. Al lijkt die ineenstorting zo ook wel te komen.