Ronald van Raak wil namens de SP de emolumenten van afgezwaaide politici verder kortwieken. Minder onbeperkt geld? Dat voelt goed, moet ik zeggen. Het is begrijpelijk en het is eerlijker. Maar wijs is het niet.

Dat probleem met de wijsheid van dit voornemen moet worden uitgelegd, en dat zal ik hier pogen te doen. Het heeft helaas alles te maken met de menselijke natuur en de wijze waarop dergelijke maatregelen in de praktijk uitpakken.

Bij de vorige inperking van de voorrechten van de politieke klasse in 2009 viel alleen het wel erg tijdige vertrek (eind 2010, een paar weken voor het aflopen van de oude regeling) van Femke Halsema op. Halsema cashte nog net haar volledige pensioen, en sindsdien freewheelt en filosofeert ze over het burgemeesterschap van Amsterdam (wat weer een stuk beter betaalt dan haar wachtgeld). Mogelijk was het slechts de realisatie dat op haar leeftijd een partij van jeugdig enthousiasmerend elan als GroenLinks toe was aan iets anders dan een geatrofieerd politiek fossiel? Ik geef toe dat je dit kinnesinne mijnerzijds zou kunnen noemen. Mea culpa, zeiden we dan vroeger.

Halsema is echter niet het enige voorbeeld waarom zaken als dit soms consequenties hebben die je vanuit je concrete voornemen onvoorzien noemen kunt, maar die wel degelijk voorspelbaar zijn. Mijn favoriet is nog steeds die gedachte zo”n twintig jaar terug, dat het een goed idee was om de salarissen van topbestuurders van grote bedrijven in de openbaarheid te gooien. Achterliggend was de aanname dat deze topbestuurders wel twee keer zouden nadenken aleer ze zich vrijwillig in de kruissnaren van de publieke opinie zouden begeven. Aldus werd dit wettelijk geregeld.

Niet alleen bleek echter de afgelopen tien jaar dat de aanname indertijd verkeerd was geweest, maar het ging al eerder fout. Nederlandse CEO’s van grote bedrijven werden altijd relatief minder betaald dan buitenlandse CEO’s op vergelijkbare posten. (sommige werden zelfs minder betaald dan buitenlandse collega’s lager in de pikorde van hetzelfde bedrijf!!) De geheimhouding stond de Raad van Commissarissen altijd ten dienste tijdens salarisonderhandelingen. Nadat die geheimhouding wegviel stegen deze salarissen een aantal jaren explosief. Nederlandse CEO’s gaan tegenwoordig onopvallend mee in het peloton van internationale grootverdieners. De maatregel bleek het tegenovergestelde effect te hebben gehad.

Wat is een probleem dat ik ditmaal zie opdoemen? Precies weet je het nooit, maar een educated guess is mogelijk door het gevolg te analyseren dat deze maatregel gaat hebben. Het probleem dat voor de ‘slachtoffers van deze maatregel’ ontstaat is een carrièrebreuk (aan ex-Kamerleden bestaat vrijwel geen behoefte) die wordt gepaard aan een inkomstengat op korte termijn. Nu al is het binnen de Regentenpartij bijna gewoonte om dergelijke mislukte Kamerleden af te laten vloeien naar een burgemeesterspost, waar iemand met een redelijke opleiding normaal gesproken niet uit de bocht zal vliegen. Het is verwerpelijk, maar de getuigenis van Ybeltje Berckmoes vorig jaar bewees hoe het werkt. Zolang de Regentenpartij regeert is het daarom onmogelijk werkelijk stappen te nemen die zullen helpen.

Er is echter een ernstiger nevenverschijnsel dat nu al waarneembaar is als gevolg van die eerdere inperking van privileges. Dat is een grotere afhankelijkheid van Kamerleden van hun partij en fractie-functioneren. Dat het geld altijd voor gaat liet ik hierboven al zien, maar mensen hebben wel degelijk een geweten. Toch is niet iedereen een Pieter Omtzigt. Financiële vrijheid van handelen ontslaat mensen van die macht die een partij over hen heeft. Kamerleden die lang genoeg zitten konden vroeger een coalitie met een kleine meerderheid dwingen tot een hogere moraal, juist omdat ze niet (meer) van hun partij afhankelijk zijn.

Het recente Memodebat toonde een kudde Kamerleden die zich liet ringeloren door de druk van een minieme coalitiemeerderheid, en de wetenschap dat een onafhankelijk moreel oordeel keihard zou worden afgestraft. Zonder dat men een vangnet had. Dat zoiets niet motiveert is evident, en drie Kamerleden met vangnet èn ruggengraat waren Rutte3 anders wellicht al fataal geworden.

Er is nog bovendien nog een tweede voorbeeld dat slopen van een vangnet de kwaliteit van Kamerleden negatief beïnvloedt. Dat is de verminderde aantrekkelijkheid voor kwalitatief goede mensen die de gok niet langer aandurven. Hèt grote voorbeeld is natuurlijk Frits Bolkestein, die met een zakje extra geld door Shell werd gestimuleerd zich politiek te gaan roeren. Lang niet iedereen zal door zijn werkgever echter zo coulant worden behandeld, zodat het Kamerlidmaatschap voor velen een stap terug kan betekenen. Op dit moment zie je dit het duidelijkst bij de PVV, maar de gemiddelde kwaliteit van Kamerleden zakt bij vrijwel alle partijen. Al jaren.

Indien een nieuwe politicus succesvol is zal het voorstel van Van Raak geen probleem vormen, maar in de politiek is daarvoor geen garantie te geven. En dan wordt het persoonlijk risico al snel te groot, zodat mensen af zullen haken zonder zich te kandideren. Ook dat vermindert door de bank genomen de kwaliteit van het openbaar bestuur.

En dat, voorzitter, is waarom dit me geen goed voorstel lijkt.