Er is een tijd geweest dat Frankrijk met afstand het belangrijkste land van Europa was. Er woonde ooit meer dan de helft van de West-Europese bevolking en het land beschikte over ruim meer dan de helft van het Europese BNP. Dat Frankrijk (Francia) en Europa in die tijd vereenzelvigd werden is zo vreemd niet.

Wat daar niet mee in overeenstemming was, was dat het niet de Franse koningen maar de Duitse keizers waren die als de opvolgers van Charlemagne golden en die de hele Middeleeuwen door als de hoogste vorsten van het continent zijn beschouwd.

Ranulf Higdon of Higden[1] was een Benedictijner monnik van het klooster van St. Werburgh in Chester, Engeland. Hij heeft een wereldgeschiedenis geschreven onder de naam Polychronicon die een paar eeuwen lang zo populair is geweest, dat er ruim honderd handgeschreven exemplaren van bewaard zijn gebleven.

Higdon rekende Karel de Grote, die hij de keizer van Frankrijk bleef noemen, tot de grote figuren in de geschiedenis. Francia was de naam voor West-Europa in Byzantium, in de Dar al Islam en in Rome, dat zich zelf er niet toe rekende.

Higdon schreef ten tijde van de Honderdjarige Oorlog, waarin Frankrijk en Engeland de twee partijen waren en waarin de Engelsen over hun tegenstanders als ‘Fransen’ spraken. Dus wat bedoelde hij nu, Frankrijk of West-Europa? Hij noemde Charlemagne keizer. Zoals bekend is die titel via Lotharingen terechtgekomen bij de Duitse keizers, de nominale heersers over het Heilige Roomse rijk der Duitse natie.

Die keizers waren in de ogen van Byzantijnen en moslims de eerbiedwaardigste vorsten van Francia, maar ze hadden geen enkele invloed in het Frankrijk waar de Plantagenets hun dynastieke oorlog uitvochten met het huis Valois.

Ik denk dat er bij dit probleem sprake is van een anachronisme. Staten, zoals Frankrijk en Engeland dat tegenwoordig zijn, waren er in de veertiende eeuw nog helemaal niet. Er waren gebieden die een zekere samenhang vertoonden door taal en gewoonten, waar de macht werd uitgeoefend door vorsten of vorstenhuizen. Ook het begrip soevereiniteit bestond niet, maar men vereenzelvigde de gebieden met de vorsten die er regeerden.

De koning van Frankrijk had de feitelijke macht in een deel van Frankrijk, de Engelse koning in een ander deel. Het deel waar de Engelse koningen heersten sprak en dacht Frans, net als die koningen zelf trouwens, maar hun Engelse troepen deden dat niet. Die troepen waren in Frankrijk bijzonder impopulair en de Plantagenets met hen.

In de loop van de Honderdjarige Oorlog ontstond voor het eerst een vorm van nationaliteit en dat is de belangrijkste oorzaak geweest van het verlies van de Engelsen in die oorlog. De Plantagenets begonnen de oorlog als hoge Franse adel en eindigden haar als buitenlandse koningen. Van al hun Franse bezit bleef hun alleen de haven van Calais.

De Duitse keizer had een zeker aanzien in alle gebieden waar ooit Charlemagne had geheerst, maar in het gebied dat we nu Frankrijk noemen waren het in de veertiende eeuw de twee pretendenten voor de Franse kroon die het voor het zeggen hadden. In Duitsland was het hommeles in die tijd. Daar heersten de Zwarte Dood en de joden-pogroms.

Het gebied van de keizer was uiteengevallen in steden en kleine vorstendommen en speelde in de internationale politiek geen zelfstandige rol meer. Van het gebied van Charlemagne was het tegenwoordige Frankrijk het belangrijkste deel geweest en de Fransen hebben deze vorst ook altijd als een van de Franse koningen gezien, opvolger van de Merovinger Chlodwig (Clovis/Louis I). Napoleon benoemde zich zelf tot empereur, onder meer vanwege de Europese pretenties die hij aan Charlemagne ontleende. Dat Frankrijk en Europa verwisselbaar zouden zijn is dus geen recent idee van Charles de Gaulle. Die gedachte bestond al in de middeleeuwen.

---

1. 1280 –1364

---

Dit artikel over de plaats van Frankrijk verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.