EU – Coöptatie/consensussystemen zijn (bijna) onveranderlijk
Eerder deze week schreef ik al twee stukken naar aanleiding van mijn debatje op Twitter over de EU afgelopen weekend met Jan Gajentaan. Dit stuk moet het drieluik voltooien.
Wat die discussie onder ander zo interessant maakte, was dat Jan blijft vasthouden aan de gedachte dat de hervorming van onze attitude tegenover de EU van binnenuit onze elites moet komen. Evident falen moet in zijn optiek leiden tot een interne hervorming van de Nederlandse elite, waarbij hij zijn hoop vestigt op de opstanding van een leider die in staat is van binnen uit de zaak op zijn kop te zetten. Ik zei daarover:
Je ziet bij Jan dat hij nog gelooft in de democratische reinigingskracht. Ik denk terug aan Balkenende in 2005, en ik denk beter te weten.
Hoe realistisch dit alles is wil ik vandaag aan u voorleggen aan de hand van de systemen die in het spel zijn, en hoe die veranderingen frustreren, bruuskeren of zelfs onmogelijk maken.
Het probleem met de EU – en met Nederland daar bovenop – is dat het geregeerd wordt met een coöptatief consensussysteem. Dat wil zeggen dat de leiding (inclusief de gehele subtop van de organisatie) wordt gevuld met gelijkgezinden. Voor de duidelijkheid: coöptatief houdt in dat men de eigen opvolgers benoemt. Ook als daarin een kinkje (Lubbers/Brinkman, Kok/Melkert) komt, overleeft het systeem alle aanvallen van binnenuit (door het electoraat!) over het algemeen eenvoudig, doordat alle belangrijke deelnemers gelijkaardig denken over de toekomst. Ik noem dat de Regentenpartij, je kunt dat ook het partijkartel noemen, maar verschil maakt dat niet. Waar het om gaat is dat dergelijks systemen hardnekkiger zijn dan de mensen die het vertegenwoordigen. Juist, omdat de gehele top van het systeem gelijkaardig denkt.
Zie het verschil tussen dit systeem en een competitief kiessysteem, waarbij afwisselend de ene, dan weer de andere politieke kleur aan de macht komt. Bij een machtswisseling zie je vaak dat een deel van de mislukte politiek van voorgangers acuut wordt afgedankt, terwijl goed werkende hervormingen van de vorige regering in stilte overeind blijven – ook als die ideologisch in gaan tegen de overtuiging van de nieuwe regering. Voorbeeld zijn de democratieën van bijna alle grote westerse landen, momenteel met uitzondering van Duitsland.
Is binnen een dergelijk systeem dan niet de verstarring mogelijk die een consensussysteem als het onze regelmatig treft? Wel degelijk, maar hoe dat kan worden opgelost heeft de opkomst van UKIP in het UK laten zien. Dat is overigens evenmin uniek als onbekend: de afwisseling van de liberalen als vooruitstrevende politieke kracht door het socialisme vanaf circa 1900 is er een klassiek voorbeeld van. UKIP liet zien dat je een belangrijk heersend sentiment in de samenleving niet ongestraft oneindig kunt negeren. Als de Conservatieven niet tijdig hadden bijgestuurd had die partij op termijn het lot van de Britse Liberalen aan het begin van de 20e eeuw kunnen navolgen.
Hoe je een consensussysteem als het onze op de helling kunt zetten? Dan moet je om te beginnen veel tijd en geduld hebben, maar veel waarschijnlijker is dat van buitenaf een gebeurtenis plaatsvindt die het hele systeem wegvaagt. En dan heb ik het niet over een interne revolutie waarover we soms de noodklok horen luiden door wie er het meest bij te verliezen hebben. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een klassiek voorbeeld van een volkomen verkalkt systeem dat niet in staat was adequaat te reageren op de gebeurtenissen aan het einde van de 18e eeuw. Zeker niet nadat de twee polen waaromheen de regerende elite in de Republiek zich placht te rangschikken (Regenten en Oranje), midden 18e eeuw samengingen met de opvolging door het Huis van (Oranje-)Nassau als stadhouders. Toen de Fransen kwamen verdween de Republiek zonder dat iemand er een traan om liet.
U hoort mij niet zeggen dat consensussystemen geen voordelen hebben. Ze verschaffen rust, en noodzaken tot overleg, allen heel belangrijke voorwaarden voor een goed bestuur. Tegelijkertijd is een te sterke institutionalisering ervan volstrekt dodelijk voor tijdige en noodzakelijke hervormingen. Juist omdat hervormingen de elite meer kopzorgen leveren dan voortsukkelen op de bekende weg, en omdat werkelijke hervormers in een consensussysteem altijd worden gezien als nestbevuilers. Maar de functie van belangrijke hervormingen is om een staat bestand te maken tegen toekomstige plotselinge schokken.
Nederland zo min als de EU is daartoe met hun huidige systeem in staat zoals de kaarten nu liggen. In zekere zin is de EU een overtreffende trap van het systeem dat in Nederland zo is dicht geslibd. Niet alleen is het een consensussysteem dat leeft voor de eigen elite, men benoemt ook elkaar op de posten die er toe doen. Dàt is de reden dat je de EU beter kunt opdoeken en vervangen door een nieuwe organisatie. Die de goede elementen van de EU conserveert, zonder de evidente ellende opnieuw binnen te smokkelen.
De EU in haar huidige staat lijkt op termijn onmogelijk te kunnen overleven. Wat haar einde zal genereren? Dat kan een verloren oorlog met Rusland zijn, een islamitische opstand, of een grootschalige revolte van autochtone Europeanen. Maar laten we hopen dat het voldoende zal zijn als een paar landen het systeem zullen verlaten en het spontaan van ellende in elkaar zakt.
Prachtige analyse, want ook staatkundige hervormingen en aanpassingen aan nieuwe tijden gaan in onze consensusdemocratie niet vanzelf en zullen dus achterwege blijven. Alleen een (externe of interne) politieke ‘ramp’ kan dit veranbderen. En derghelijke rampen gaan normaal gesproken niet voorbij zonder vele slachtoffers. Tenzij binnen de elite toch een persoon kan opstaan met kwaliteit en charisma die werkelijke ingrijpende veranderingen kan inzetten. Op dit moment zijn deze personen in Nederland in geen velden of wegen te zien!
Als we met z’n allen op FvD stemmen komen we een stuk in de goede richting en als Thiery dan ook nog kan samenwerken met de PVV maken we een goed kant op een meerderheid en kan de augiasstal die Den Haag is worden schoongeveegd. Als zo’n stembus akkoord van te voren kenbaar wordt gemaakt gaat het vast lukken want dan weten we dat onze stem niet verloren gaat.
Een goede analyse.
Op zich zou er een ander systeem moeten komen dat zodanig wordt ingericht om een dergelijk probleem (zo veel mogelijk) te voorkomen. Dat is niet eenvoudig, want het is van belang voor een land/unie of wat dan ook om een zekere mate van stabiliteit te hebben, alsmede lange termijn visie en projecten waarvan men niet wil dat die bij iedere wisseling van de wacht weer volledig op de schop gaan, aangezien dat alleen maar een verspilling van tijd en middelen betekent. En ook het bedrijfsleven nodeloos opzadelt met eindeloze aanpassingen.
In mijn vrije tijd heb ik wel zitten knutselen aan een mogelijk systeem, net als veel andere mensen dat doen. Het probleem is domweg dat het huidige systeem zodanig is vastgeroest en zo ver afstaat van de burgers dat ik niet meer geloof in een vreedzame oplossing van binnenuit. Dat proces zou mogelijk zijn als er voldoende tijd zou zijn, maar de enorme invloed aan onaanpasbare immigranten met een volkomen andere en onintegreerbare cultuur levert een zodanige druk op dat het volgens mij onvermijdelijk is dat die bloedige burgeroorlog er komt, waarna er een geheel ander systeem in de plaats zal komen.
In feite bestaat er bij de politieke elite in ons land nog maar weinig belangstelling voor het wet en wee van Nederland. We zijn een land zonder grenzen, zonder eigen geld maar vooral op belangrijke punten zonder eigen wetgeving. Daarmee is regeren over een bijna niet meer bestaand land hoogst oninteressant. Men is dus voornamelijk in gedachten bezig met de ontwikkeling van de Europese federatie. Dat biedt leuke mogelijkheden zowel persoonlijk als in de politieke ruimte. Veel interessanter ook dan het gekrabbel in eigen land, dat nog slechts een regionale functie heeft. De oplossing is om de afdrachten aan de EU terug te draaien tot 10% van het huidige bedrag. Daarvoor zijn volledig nieuwe politieke organisaties in elk land nodig. De zgn. Populistische partijen zijn een goed begin.
Het regenten systeem uit de 17e eeuw is verdwenen? Kijk eens hoe het landsbestuur geregeld is: nationaal en stedelijk. De rest speelt voor spek en bonen. Kijk eens naar de belangrijkste families uit de 17e eeuw. Die zitten nog steeds op de belangrijke posities.