Etniciteit minus identiteit is racisme, is hoe de titel van dit stukje zou moeten lezen. Een boude titel die ik in dit stukje overtuigend hoop te onderbouwen.

Als je aan een persoon zijn identiteit voorhoudt als slechts beperkt zijnde tot zijn etniciteit, kweek je racisme. Dat is niet heel moeilijk in te zien als het gaat over blanke mensen – volgens sommige verwarde types is racisme inherent aan ons blanke wezen en zijn. Maar er is meer op de wereld dan de blanke mens. Dat die blanke mens ook nog zijn nationaliteit heeft om zijn etnische identiteit te stutten en anders te vormen zou daarentegen iets moeten zijn waarmee we allemaal blij zouden moeten zijn.

Bekijk nu eens het hier onder staande ontroerende filmpje. (5:17)

Het is niet eens alle mensen werden brüder, het suggereert dat alle mensen brüder sein (Dat klopt overigens. Genetici hebben aangetoond dat 98% van de wereldbevolking afstamt van circa 15 vrouwen die al heel lang dood zijn.) Het zou een mantra van de EU kunnen zijn – veel gutmenschen zullen op dit punt gekomen tevreden voor zich uit knikken. Maar familiebanden betekenen in de moderne maatschappij steeds minder. Tevens hebben we na drie generaties nog nauwelijks het gevoel dat mensen die parallel aan ons van de zelfde voorzaten afstammen nog familie zijn – tenzij je ongeveer tezamen opgevoed bent!

Zo’n gezamenlijke opvoeding versterkt daarom dus het gevoel van identiteit méér dan de bloedband. Gedeelde herinneringen prevaleren boven de banden van het bloed, die maar al te vaak vele jaren terug zijn gesmeed. Op eenzelfde wijze is de identiteit die je aan je nationaliteit ontleent belangrijker dan die van het bloed dat een paar generaties teruggaat. In hoeverre die illusoire band van gedeelde herinneringen het belang van een concreet maar verwaterde verwantschap overstijgt werd in het filmpje (door de makers ongetwijfeld) ongewild gedemonstreerd: de twee proefpersonen die als neef en nicht werden aangewezen hingen tegen het einde dichter tegen elkaar aan dan tegen de anderen.

Die bloedband werd pas belangrijk nadat ze er nadrukkelijk op werden gewezen. Waarbij ik als compleet cynicus nog graag aanteken dat de specifieke verwantschap niet werd benoemd. Ook na een paar generaties meer dan drie ben je nog steeds neef en nicht – zo heb ik er een stuk of vijftig, maar dat betekent slechts in drie of vier gevallen iets. Mijn indruk was dat het de twee personen in de groep waren die ‘het meest verwant’ waren. Er waren ongetwijfeld meer verre verwantschappen beschikbaar. Want dat dit filmpje met een concreet doel is gemaakt zult u begrijpen. Nationaliteit is geen factor die doorslaggevend zou moeten wegen, vinden de makers er van.

Dat heeft een keerzijde die men weigert zich te realiseren. Mensen hebben behoefte aan een identiteit die ze ergens aan kunnen verbinden. Door de band van het bloed hier tegenover de identiteit op nationale basis te stellen, wordt de weg vrijgemaakt voor het afwijzen van die identiteit op nationale basis. Maar als dat doorslaat (wat heel eenvoudig gebeuren kan) dan ontstaat de waanzin waarin men bij #blacklivesmatter grossiert. Wie zijn persoonlijke identificatie volledig concentreert op zijn raciale afkomst, kan uit de aard van die fixatie niet anders dan raciaal afwijkende mensen als anders beschouwen – over het algemeen als minder. Maar ook een raciaal minderwaardigheidscomplex verandert niets aan het probleem dat hiermee geschapen wordt. Want groepen die zichzelf als zodanig anders identificeren hebben dan iets gevonden waarmee ze van andere mensen afwijken. Dat is nu helaas de kenmerkende basis van racisme.

Een nationaal gerelateerde identiteit heeft als voordeel dat in een optimale situatie het geen enkel raciaal verband legt. Cultuur en identiteit zijn dan alles. Hoe sterker die nationale band cultureel is, zonder de nadruk op etniciteit te leggen, hoe minder een etnische component van belang zal zijn. Hans Moll gaf eerder deze week een prachtig exposé hoe dat zou moeten uitpakken. Maar ook in een situatie waarin dit nog niet volledig tot wasdom gekomen is, is een op nationaliteit gebaseerde identiteit een veel veiliger basis dan een raciale. De groepen zijn groter, het onderlinge begrip is cultureel en daardoor beter en vollediger ontwikkeld en over het algemeen ben je tussen diezelfde mensen opgegroeid. Al deze argumenten zijn evenzovele vernietigende afwijzingen van een raciaal gebaseerde identiteit.

Merk op, dat die raciale identiteit van zichzelf al racistisch is. Wat dat betreft is de term antiracisme beter gekozen dan men vaak beseft, maar de manier waarop dat vorm wordt gegeven rammelt. Want antiracisme wordt maar al te vaak vertaald als anti-Caucasisch (zie ook de eerste link helemaal bovenaan). Door raciale groepen tegen elkaar te verenigen creëer je geen saamhorigheid, dat kan alleen door een gezamenlijke identiteit te ontwikkelen. Als mensheid zou het mooiste zijn, maar aangezien dat als eenheid eigenlijk te groot is voor de meesten van ons om te omvatten, is een nationaliteit een beter begin dan andere varianten. Niet alleen omdat een culturele identiteit ook minder automatisch wordt herkend op basis van uiterlijkheden, maar ook omdat er meer ruimte is voor afwijkingen, aangezien de groep waaruit iedereen afkomstig is zoveel groter is.

De grote EU-wens, de nationale identiteiten af te schaffen, kan daarom alleen tot ellende leiden zo lang niemand in staat zal blijken er een betere vervanger voor in de plaats te stellen. Dat zou dan een soort Europees nationale identiteit moeten worden. Maar dat was nu toch juist niet de bedoeling?