Zes oktober 2003 was er een voorlopig dieptepunt, de mishandeling met de dood als gevolg, van een verdachte van winkeldiefstal op het Marie Heinekenplein in Amsterdam.

Het tekortschieten van het openbare gezag bij de bestrijding van de zogenaamde kleine criminaliteit heeft daarmee zijn eerste dode ten gevolge gehad. Het eerste slachtoffer van eigen richting door een winkelier en zoals het met eigen richting zo gemakkelijk kan gebeuren, het slachtoffer bleek nog onschuldig te zijn ook.

Winkeldiefstallen staan niet op zich. Ook andere ‘kleine criminaliteit’ wordt niet of onvoldoende bestreden omdat het niet de prioriteit kan krijgen van de politie en het justitiële apparaat die het nodig heeft.

Voor wie zelf geen ambtenaar is en het van een afstandje bekijkt lijkt het logisch dat er een aparte organisatie komt om winkeldiefstal te bestrijden, als de politie en justitie zegt er geen mankracht meer voor over te hebben. Voor de winkeliers maar ook voor de consument is het domweg te duur om dit soort kleine criminaliteit op zijn beloop te laten. Dat geldt trouwens voor meer overheidstaken die niet of slecht vervuld worden.

In 2005, al weer twaalf jaar geleden, kwam in de Oosterparkbuurt een tasjesdief om het leven als gevolg van een reactie van de bestolene. Ook dat was een vorm van eigen richting. In de Bijlmer is in 1981 al een dode gevallen als gevolg van noodweer exces. Iets anders misschien dan eigen richting maar het is broertje en zusje. Het is waarschijnlijk dat er meer van dit soort doden zullen volgen, als in de gezagshandhaving op straat niet snel verbetering komt.

Er is achteraf wel opgetreden tegen de vigilantes van Dirk van den Broek [1], maar dat zal niet helpen, zolang het aantal winkeldiefstallen blijft staan op het niveau van de laatste decennia. Veel winkeliers komen voor de keuze te staan om zelf op te treden tegen winkeldiefstallen of hun winkel te sluiten. In de allochtone buurten op Zuid in Rotterdam en in de volkswijken in Amsterdam gebeurt dat al, dat sluiten van winkels. Maar zolang we eten en drinken nodig hebben, hebben we ook kruideniers nodig als Dirk van den Broek en Albert Heijn. Als ze verdwijnen komen er gewoon weer anderen en die zitten met hetzelfde probleem.

AH had een jaar eerder een soortgelijk incident als Van den Broek, dat beter is afgelopen en waar juist het optreden van de politie en justitie tegen de eigenrichters grote verontwaardiging veroorzaakte bij het publiek.

De fout zit niet bij de reactie van de winkeliers van wie niet verwacht mag worden dat ze de juiste maat houden als ze een rover achtervolgen die een kassière met een mes heeft bedreigd maar de verontwaardiging over het optreden van de politie was toch ten onrechte. De politie kan de ogen niet sluiten voor eigenrichting. Een verontwaardiging die wel terecht leek was die tegen de officier die een dergelijke zaak bij het gerecht aanbrengt. Dat lijkt dan weer wat buiten proportie. Anders dan Dirk van den Broek was er bij AH geen sprake van een bende jonge lieden die namens de kruidenier verdachten moesten afschrikken. De eigenaar van de winkel trad in die zaak zelf op ter bescherming van zijn personeel.

De belangrijkste fout zit duidelijk een slag eerder. De politie moet tegen winkeldiefstallen optreden, daar zijn ze voor. De verhalen over overwerkt zijn en prioriteiten stellen zijn vanuit de bestaande organisatie begrijpelijk, maar per saldo dienen ze niet ter zake. Het is een tekort schieten van de overheid.

Als de politie door een gebrekkige wijze van organisatie haar werk niet aan kan, dan moet de openbare veiligheid maar op een andere manier worden beschermd. Orde en veiligheid op straat is een basistaak van de overheid. Zij toont hier, met andere woorden, haar onvermogen om de juiste prioriteiten te stellen.

Als de straatveiligheid en het onder de duim houden van kleine criminaliteit door de politie niet kan worden gegarandeerd, dan moet er maar een nieuw soort politie komen die speciaal voor dat doel is opgezet, met desnoods daarachter een speciaal justitieel apparaat en speciale detentie inrichtingen, allemaal georganiseerd met dat ene doel voor ogen: veiligheid op straat en in de winkels. Het deel van de beroepsmilitairen dat de laatste jaren met zoveel voortvarendheid op straat is gezet, zou daarvoor misschien kunnen worden omgeschoold.

Als voor een nieuw politieapparaat een nieuwe belasting nodig zou blijken, dan zouden de winkeliers en de mensen die in de grote steden wonen bereid zijn die te betalen, ook als zij in de vorm van een plaatselijke belasting zou worden geheven, als lokale opcenten bijvoorbeeld op de omzetbelasting. Het zou per saldo goedkoper zijn dan de huidige verliezen aan derving en de kosten van beveiliging die immers ook door de winkels moeten worden betaald en aan het winkelende publiek worden doorberekend.

Met eigen richting vallen er doden, dat is wel gebleken. Particuliere bewakingsdiensten zijn een slecht vervangingsmiddel voor een goed georganiseerde politie. Het is inefficiënt en het hoort niet. Het gevaar dat bewakingsdiensten criminaliseren is veel te groot. Handhaven van de orde en bestrijding van de criminaliteit is kern business van de overheid en haar belangrijkste legitimering. Voor abdicatie op het punt bestrijding van de criminaliteit bestaan geen verontschuldigingen. De verloedering van de samenleving die een gevolg is van de spiraal van geweld en onrecht die aan het draaien is, wordt onderschat. Hij begint in de volkswijken, maar zal daar niet toe beperkt blijven.

De emotionele basis en de kracht van het protest tegen de overheid die tot uiting kwam in het politieke succes eerst van Fortuijn, toen van Verdonk en nu al weer een hele tijd van Wilders, wordt slecht begrepen door de wereld van ambtenaren, politici en journalisten tegen wie het is gericht.

Het is niet alleen de justitie, het is het hele overheidsapparaat, dat collectief niet in staat is aan nieuwe problemen in de samenleving het hoofd te bieden. Dat het nu al een paar keer is gelukt in Nederland om uit het niets een nieuwe politieke partij op te richten, die zich getalsmatig meten kan met de gevestigde partijen, dat zou het bestel moeten leren dat er iets aan de hand is. Maar het zijn niet in de eerste plaats nieuwe politieke partijen, waar we behoefte aan hebben, het is de reorganisatie van de overheid.

---

1. Niet tegen het winkelbedrijf zelf, al had dat mede door het soort personeel dat het had uitgezocht voor de bestrijding van winkeldiefstal een behoorlijk risico gelopen dat dingen uit de hand zouden lopen.

---

Dit artikel verscheen vandaag ook op het Blog van Toon Kasdorp