Democratie en hoge nood gaan niet samen. Het is een bot feit waar vooral linkse volksvertegenwoordigers niet van houden. Want iemand die ze zelf niet vertrouwen dictatoriale bevoegdheden geven… Hè? Nee. bah!

Het punt dat ik maken wil is dat de ervaring leert dat veel democratisch gepruts leidt tot situaties waaruit men zich niet eenvoudig bevrijdt door vast te houden aan bestaande regeltjes en gewoontes. De massaimmigratie is er een voorbeeld van. Wie voor zou stellen een regeringscommissaris met onbeperkte bevoegdheden aan te stellen om het probleem op te lossen, of zelfs maar deugdelijk in kaart te brengen, hoeft echt niet tegelijk met een naam aan te komen van iemand die echt kennis van zaken heeft. De deugmeute zou het geestelijk niet overleven.

Ík moest er aan denken bij het klaar zetten van het artikel van Toon Kasdorp vandaag, waarin de Romeinse gewoonte een dictator aan te stellen in gevallen van hoge nood ter sprake kwam. Nu is het woord dictator al zo ontzettend besmet dat iedereen zo’n rolberoerte begrijpen zou, maar er zit meer logica achter dan we gewend zijn te willen erkennen. Om met de meest duidelijke te beginnen:

Noodsituaties vragen vaak om snelle beslissingen, waarbij geen tijd resteert voor uitgebreide debatten en moreel soebatten. Mutatis mutandis: grote noodsituaties zijn opgebouwd uit een reeks van dergelijke momenten, zodat een dictatoriaal mandaat dan effectief kan uitpakken.

In feite is zo’n dictatoriaal mandaat waar de Tweede Kamer begin 2020 aan toegaf, toen de regering kwam vragen om het toestaan van een noodwet/spoedwet. Terwijl in het EUP tegelijkertijd grote stampij werd getrapt omdat in Hongarije een vergelijkbare wet werd opgetuigd – maar de man die daarvan potentieel het meest zou profiteren was iemand die men in het EUP niet vertrouwt. Dat men Rutte er wel mee vertrouwde was een opvallende afwijking van het beeld dat men altijd van VVD-leiders had.

Dat dictatoriale bevoegdheden zo hun eigen problemen scheppen bewees het optreden van Hugo de Clown. De dictatuur van een incompetent bestuurder wordt maakt een situatie er niet beter door. Dat op de achtergrond ook de faalhazen in Brussel zich overal nog uitgebreid mee konden bemoeien was ook al een probleem dat de neutrale toeschouwer tot wanhoop moest drijven. Want ook in Brussel meende men dat een dictatuur dè oplossing van veel van haar problemen is. We weten al beter, maar van de gevolgen zijn we nog niet af. Ernstig was, dat de EC in staat bleek zichzelf tot dictator uit te roepen. Een au fond vrij kunstmatig excuusje was genoeg. Dat zou voor velen in de EU een wake-up call moeten zijn, maar gerust gesteld zal ik niet worden, vrees ik te moeten verwachten.

Iemand met dictatoriale bevoegdheden is een enge gedachte, omdat er meer aan vast zit dan alleen maar de zeggenschap over alles en nog wat. Dat is ook waarom het concept van dictator tijdens het begin van de Romeinse Republiek beter werkte dan later, toen diverse leden van grote elitegeslachten hun persoonlijke machtsopbouw belangrijker vonden dan het welzijn van de Romeinse staat, en met dergelijke bevoegdheden moeilijk stuitbaar bleken (check op Marius, van wie Napoleon in zekere zin een late navolger was). De benoeming van een dictator als noodmiddel, moet passen in de cultuur van bestuur van een staat. De elites van zo’n staat moeten ook zo diep in de eigen mores geloven, dat een dictator uit hun kringen zonder mankeren terug gaat naar de oorspronkelijke situatie als het werk er op zit.

Hoe dat zou moeten zagen we aan de manier waarop Churchill tijdens WW2 in het UK opereerde. Hoe het niet moet is de manier waarop veel Amerikaanse presidenten na 9/11 hun sindsdien uitgebreide bevoegdheden toepasten – iets dat recent pas werd ingetrokken. Een dictatuur is derhalve alleen hanteerbaar als tijdelijk regeerconcept, als de betrokken politici in staat zijn weer van hun extra bevoegdheden af te zien. In het veelgesmade Hongarije verliep dat probleemloos. De manier waarop de Nederlandse regering het afgelopen jaar opereerde met haar noodwetbevoegdheden, stemt in vergelijking vooral droevig.