Niemand begrijpt waarom de Eerste Wereldoorlog ooit is gevoerd. Het is een vraag die men zich voor, tijdens en na die oorlog heeft gesteld en waar ondanks de tienduizenden of misschien intussen wel honderdduizenden boeken die over het onderwerp zijn geschreven, nooit een antwoord is gekomen. Ook nu niet, honderd jaar na dato.

Geen van de betrokken landen had belang bij een oorlog, nog los van het feit dat in een moderne oorlog ook de overwinnaars verliezers zijn. Maar ook zonder de bizar grote verliezen die iedereen geleden heeft, was er eigenlijk niets wat een overwinning had kunnen opleveren dat voldoende reden had kunnen zijn om zo‘n oorlog te voeren. Een moderne oorlog op deze schaal was suïcidaal, iets wat ook van te voren te zien moet zijn geweest. Men had immers al de voorbeelden van de Amerikaanse burgeroorlog en de Engelse oorlogen tegen de Boeren.

De Tweede Wereldoorlog is een voortzetting van de Eerste en, als U wilt, een gevolg van de stupide Parijse verdragen. Wie nu de verhoudingen tussen Frankrijk en Duitsland bekijkt kan zich moeilijk voorstellen dat Frankrijk ooit gedacht heeft dat het tegen dit buurland opgewassen zou kunnen zijn. Maar daarbij vergeet men dat in 1914 Duitsland in zijn tegenwoordige vorm pas vierenveertig jaar bestond. Frankrijk was vóór 1870 zo’n anderhalf millennium het grootste, welvarendste, volkrijkste en machtigste land van West-Europa geweest.

Die geschiedenis bepaalde het Franse zelfbeeld en de nederlaag van 1870 is in Frankrijk eigenlijk pas na 1945 aanvaard.

Dat is ook de reden dat men, toen Wilson niet herkozen werd in Amerika, toch die Parijse verdragen heeft doorgezet. Het Verdrag van Versailles was in alle opzichten een onverstandig verdrag, omdat het geen vrede regelde maar integendeel, een nieuwe oorlog onvermijdelijk maakte. Het was bovendien een dom verdrag omdat het onmogelijke voorwaarden oplegde aan een veel sterkere tegenstander, die eerder alleen verslagen had kunnen worden met de hulp van bondgenoten die er een volgende keer niet meer zouden zijn.

Een onverantwoordelijk risico dus. Toen Amerika zich terugtrok had Frankrijk daar de consequentie uit moeten trekken en Duitsland moeten apaiseren in plaats tot het uiterste te tergen. Een verstandige Fransman had moeten zien aankomen dat de verzwakking van Duitsland maar tijdelijk zou zijn en dat een machtige buur met een rechtmatige en ernstige wrok het laatste is wat je jezelf aan moet doen.

De Tweede Wereldoorlog was op zich wel begrijpelijk en in zekere zin ook onvermijdelijk. Maar dat maakt de Eerste niet gemakkelijker te begrijpen.

Wat we weten is dat de hoofdrolspelers, Rusland, Oostenrijk-Hongarije, Duitsland, Frankrijk en Engeland de oorlog niet wilden, maar dat ze aan de andere kant niet tijdig alles gedaan hebben om hem te voorkomen. De eindverantwoordelijken, waaronder de drie keizers, hadden onvoldoende inzicht in de werking van het eigen apparaat, met name niet van het militaire apparaat.

Op zeker moment kregen de gebeurtenissen het karakter van een avalanche, die door simpele zielen als de Russische tsaar en de Duitse keizer niet meer te stoppen was. Franz Joseph van Oostenrijk was te oud om nog tijdig een stel incompetente adviseurs de laan uit te sturen. En de volkeren waren op geen stukken na zo vreedzaam als tegenwoordig.

De angst voor de oorlog die groot was bij mensen die er verstand van hadden, was praktisch afwezig bij de meerderheid van de Europese volkeren. De militairen waren bang dat ze al verloren hadden als ze geen preventieve slag konden slaan en die drie factoren bij elkaar bepaalden het fatale verloop. Als je dus twee grondoorzaken noemen moet van de Eerste Wereldoorlog dan zijn dat onwetendheid en incompetentie. Een treurige conclusie.

---

Dit artikel over de Eerste Wereldoorlog verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.