Dat het bindend referendum er niet zou komen lag eigenlijk voor de hand. Dat is een minder grote ramp dan we nu denken.

Er zijn twee grote problemen met het bindend referendum, en diverse kleinere die zich allen moeilijk laten oplossen. Dat het in Zwitserland een goed werken systeem is is daarvan eerder een bevestiging dan iets dat an sich tegen de redenaties van de tegenstanders pleit. Die grote problemen zijn de EU en de gegroeide Nederlandse wijze van landsbestuur.

Dat men binnen de moloch in Brussel tegen referenda – en zeker bindende – is, behoeft verder weinig betoog. Het Oekraïne-referendum van vorig jaar zou daarvoor al voldoende argument kunnen zijn. Daar moet echter nog aan worden toegevoegd dat het vrijwel onbestaanbaar is dat het Nederlandse Regentendom het afgelopen jaar niet te horen kreeg dat de EU er diep ongelukkig mee zou zijn mocht het doorgaan: de veranderde positie van D66 bewijst dat feitelijk. Het is daarom ook geen wonder dat precies alle partijen die iets te verwachten hebben van baantjes uit Brussel zich nu tegen dat bindende referendum hebben gekeerd. GroenLinks gaf er in het debat ongewild een exposé van:

GroenLinks-woordvoerder Özütok vindt dat het niet meer bij haar partij past om met een simpel ja of nee een streep te zetten door een wet. Ze ziet meer in andere vormen van medezeggenschap om de democratie te versterken.

GroenLinks heeft gemerkt dat haar doordringen in de haarvaten van de samenleving haar veel meer invloed heeft bezorgd dan de standpunten die zij propageert democratisch gezien zouden moeten rechtvaardigen. De zogenaamde Mars door de instituties is door GL effectief gemaakt, wat mensen die roepen dat cultuurmarxisme niet bestaat er verder ook over mogen roepen.

Het tweede grote punt zit ook diep verankerd in datzelfde Nederlandse Regentendom. Veel wetgeving en manieren waarop de Nederlandse staat is georganiseerd is zo ingericht dat het de partijcratie ten dienste staat. Dat dat niet aan één of twee partijen is op te hangen bewees de opkomst van de VVD als ’s lands grootste partij, toen zij moeiteloos de dominante positie van het CDA overnam. D66, het progressieve achterneefje van de VVD, laat eenzelfde ontwikkeling zien, met dezelfde veranderende instincten. Zij aast op de eertijdse positie van de PvdA. Macht corrumpeert, veel macht corrumpeert erg, en met de absolute macht kun je ze eenvoudig niet mee vertrouwen. Bindende referenda zouden die macht doorkruisen, mogelijk zelfs volledig teniet doen. En de nieuwe grootste partij van het land geniet er nog teveel van om haar dominantie nu al vrijwillig op te geven.

Subsidiair met dit tweede punt moet worden opgemerkt dat een bindend referendum het einde van de gebruikelijke Nederlandse achterkamertjespolitiek – beter bekend als coalitiebesprekingen – zou betekenen. Omdat ook vanuit burgers zelf een referendum zou kunnen worden georganiseerd zou het zinloos blijken om in regeerakkoorden vast te leggen dat men niet zal aansturen op een referendum als men zijn zin niet krijgt. Dat zou de Haagse kaasstolp openbreken, en dat is iets waar weinigen in politiek Den Haag naar uitkijken.

Ben ik een voorstander van referenda? Eigenlijk minder dan ik zou willen. Drie kleine puntjes die voor de dagelijkse gang van zaken essentieel zullen zijn.

• Onvermijdelijk zal er een overgangsperiode zijn waarin veel mis zal gaan – ook de bevolking zal aan het instrument moeten wennen.
• Een tweede punt is dat ik me geen zorgen maak over de internationale verdragen waarachter D66 zich nu verschuilt, maar over de landsbegroting en andere essentiële financieel-economische beslissingen. Niet dat de huidige bezetting van de Tweede Kamer op dat gebied ook maar enige competentie bewezen heeft, maar dat men zich verschuilen zal achter de ‘fouten’ die referenda veroorzaken staat al bij voorbaat vast.
• Een derde punt tenslotte is dat een overgang naar een systeem waarin een bindend referendum domineert een volledige verandering van de staatkundige inrichting van Nederland vereist, inclusief gekozen burgemeesters en paradoxaal genoeg een meer collegiaal bestuur.

Wie hierover wat dieper nadenkt zal moeten beseffen dat dit laat zien dat eigenlijk de hele Nederlandse staat opnieuw zou moeten worden opgebouwd en ingericht. Wie dat serieus wil overwegen, kan beter onderaan beginnen en doorwerken naar boven dan andersom. Dat het huidige bestuur de competentie mist dat aan te pakken is overigens ook een gevolg van het huidige systeem, en een belangrijke reden waarom dat op de heling moet. Maar dat laat onverlet dat het nu invoeren van een bindend referendum door de voorstanders vooral wordt gezien als een mogelijkheid ook wat in de melk te brokkelen te krijgen. Dat het de verkeerde volgorde neemt vindt men minder belangrijk dan die inspraak. En dat is een reden om niet al te ongelukkig te zijn met dit falen, ditmaal.