Baruch Spinoza
De reputatie van Baruch Spinoza is onaantastbaar. Hij geldt als de grootste filosoof die hier geboren is en als een van de grondleggers van de Verlichting.
Weinig mensen weten nog hoe slecht zijn reputatie was onder zijn tijdgenoten. Om iemand voor Spinozist uit te maken gold in de zeventiende en in de vroege achttiende eeuw als een desastreuze aanslag op zijn goede naam.
Spinoza was geen atheïst, maar hij was deïst, d.w.z. hij geloofde niet in een persoonlijke en antropomorfe God zoals beschreven in de Bijbel of de Koran. Hij stelde God gelijk aan de kosmos en de mensheid als een onderdeel daarvan. Tegenwoordig komt men dit soort deïsten volop tegen binnen erkende christelijke kerken, maar in de zeventiende en achttiende eeuw was deïst een scheldwoord en de leer van Spinoza werd beschouwd als een aanslag op de samenleving. Die opvatting was niet zo vreemd want inderdaad is de samenleving die op godsgeloof berustte ten onder gegaan aan de Verlichting en vervangen door de tegenwoordige humanistische wereld. Dat Spinoza daar een werkzaam aandeel in gehad heeft valt niet te ontkennen.
Teilhard de Chardin[1], een pater Jezuïet, kreeg een publicatieverbod van het Heilig Officie[2]. Zijn variant op de evolutietheorie kwam dicht bij de gedachtewereld van Spinoza: God als eindpunt van de ontwikkeling van de kosmos, als punt omega. De Congregatie voor de Geloofsleer heeft een langer geheugen dan de meesten van ons. Teilhard zou, anders dan veel progressieve gelovigen meenden, niet de nieuwe tijd dichter bij de kerk gebracht hebben, als hem publicatievrijheid was gegeven, maar de gelovigen dichter bij de tijd. Maar dat is ondanks het verbod toch wel gebeurd.
- 1881-1955.
- Het Vaticaanse departement waarvan de vorige paus Benedictus XVI het hoofd was voor zijn verkiezing.
Dit artikel over Baruch Spinoza verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.
Meer van Toon Kasdorp vindt u hier