Taalgegoochel had de volle aandacht van Toon Kasdorp, speciaal vanwege de achterliggende gedachten die er mee worden uitgedrukt.

Laatst hoorde ik een verregende mevrouw die aan het schuilen was iemand vertellen dat ze even wachtte op een droog buitje. Mooi gevonden en waarschijnlijk bij toeval.

Veel van dit soort nieuwe woorden zijn mislukte vertalingen uit het Engels. Duurzaam bijvoorbeeld is afgeleid van het Engelse woord sustainable. Sustainable is de kwalificatie van een vorm van gedrag en het betekent dat het kan worden volgehouden zonder dat de gebruikte middelen uitgeput raken of het milieu er onherstelbaar door wordt beschadigd. Duurzaam heeft deze connotaties eigenlijk helemaal niet en is de meeste contexten daarom slecht bruikbaar, maar daar is niets aan te doen. De mensen gebruiken het en we moeten er mee leven. De meesten van ons vragen zich niet af waar woorden vandaan komen en wat ze precies betekenen. We gebruiken ze en als we begrepen worden blijven we ze gebruiken.

De wiskunde is een strikt rationele taal[1] en de logica is dat ook. Muziek is een taal die behoorlijk logisch is maar die pas echt aardig wordt als er een klein beetje van de regels wordt afgeweken. Musici, wiskundigen en filosofen zijn mensen die zich, bijna altijd, aan de regels houden.

De filosofen Hume en Kant waarschuwen in dat kader tegen het dooreen laten lopen van feitelijke en normatieve categorieën. Maar in het normale spraakgebruik doet iedereen dat aan een stuk door. Zelden terecht. Maar een mooi voorbeeld waarin het wel terecht gebeurt is in het gebruik van de uitdrukking enlightened self interest. Wat er mee bedoeld wordt is dat moreel gedrag voor de gedrager goed uit kan pakken in de zin dat het materieel voordeel oplevert.

Dat materieel voordeel opleveren door feitelijk en moreel gedrag is een normatief begrip. Veel van onze gedragingen zijn gericht op materieel voordeel. Dat is een licht negatieve morele kwalificatie van feitelijk gedrag, dat op het overleven van het individu gericht is. Dat is, zoals bekend, de meest voorkomende categorie gedragingen. Vanaf het moment dat we opstaan tot we weer naar bed gaan zijn we bezig met overleven en ook slaap is overlevingsgedrag. Door de voortreffelijke organisatie van onze samenleving maken we maar weinig directe bedreigingen van ons leven mee. Ons overlevingsgedrag is veel indirecter dan dat van mensen uit primitievere samenlevingen. Wij zorgen ervoor dat de samenleving in stand blijft die op haar beurt ons dan weer in stand houdt, maar overlevingsgedrag blijft het.

Moreel gedrag is niet op het overleven van het handelende individu gericht maar op dat van anderen. Altruïstisch heet het ook wel. Maar al die anderen vormen met ons de samenleving. Wie zich zelf in leven wil houden zorgt voor de samenleving en dus voor anderen en indirect voor zich zelf. Dat is enlightened self interest en het is veel gewoner dan de meeste mensen denken.

---

1. Hoewel? Wat betekent de wortel uit -1 nu eigenlijk precies? We kennen positieve en negatieve getallen en het cijfer nul. Als we nul buiten beschouwing laten dan is het kwadraat van alle getallen, positief of negatief altijd positief. Hoezo dan de wortel uit -1? Waarschijnlijk betekent het dat er een categorie getallen is waar we ons niets bij voor kunnen stellen. Wiskundigen zitten daar niet mee. Die stellen zich niets voor zolang de dingen maar werken.

---

Dit artikel over taalgegoochel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.