Als we het tegenwoordig hebben over grote Amerikaanse leiders, zijn we geneigd die van een zojuist voorbije periode te vergeten, observeerde Toon Kasdorp.

Toen Harry Truman president Roosevelt opvolgde heeft hij praktisch meteen een paar cruciale beslissingen moeten nemen. Beslissingen die voor het vervolg van de twintigste eeuw de geopolitieke verhoudingen hebben bepaald en die hem tot een van de belangrijkste presidenten uit de Amerikaans geschiedenis hebben gemaakt. Ik zet ze even voor U op een rij:

• Het werpen van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki en niet bijvoorbeeld op Tokio en Kyoto
• de Marshallhulp
• de containment politiek die voortvloeide uit het inzicht dat de Sovjet Unie uit was op verovering van Europa
• de airlift naar Berlijn
• de erkenning van Israël.

George C. Marshall was waarschijnlijk het beste strategische brein en de beste bestuurder van zijn tijd. Hij had als Chef Staf de oorlogen tegen Duitsland en Japan georganiseerd en heeft ook als minister van buitenlandse zaken van Truman een beslissende bijdrage geleverd aan diens regering. Het Marshallplan is terecht naar hem genoemd. Hij zag er de noodzaak van in en hij heeft John Kennan en anderen de opdracht gegeven het voor te bereiden.

Zonder zijn torenhoge gezag was het nooit door het Amerikaanse congres gekomen. Truman moest werken met een Republikeins congres en had nog niet de persoonlijke populariteit die nodig was om uitgaven van dit niveau daar doorheen te krijgen. Ook het inzicht dat Stalin de wanorde wilde laten voortduren, omdat het de beste voorwaarden creëerde voor een sovjet-overwinning in Europa en het Midden-Oosten, kwam van Marshall.

Alle geallieerde regeringsleiders, inclusief Roosevelt, Churchill en Truman zelf, waren te zeer onder de indruk van Stalin’s charme en intelligentie om te begrijpen dat hij in de grond een crimineel was van de soort van Hitler en Mao. Men weigerde te geloven dat de onwil om te onderhandelen en besluiten te nemen aan Russische kant een vooropgezette en schrandere tactiek was. Was het Marshallplan er niet gekomen en had Amerika zijn politiek tegenover de oorlogsbondgenoot Rusland niet gewijzigd, dan had Europa het waarschijnlijk niet gered.

George Marshall, Dean Acheson en George Kennan begrepen wat Stalin van plan was. Marshall’s advies aan Truman, om een streep te trekken onder de samenwerking met Rusland, was aanleiding tot een van de moeilijkste en meest noodzakelijke besluiten van de twintigste eeuw. Het was in verband met Amerikaanse demobilisatie ook militair een van de meest gewaagde besluiten.

Zonder het bestaan van de atoombom had Amerika het waarschijnlijk niet gered en waren mogelijk eerst de Balkan en Turkije, daarna het Midden Oosten, dan Zuid Europa en tenslotte ook de rest van Europa in Russische handen gevallen. Stalin, die van nature een voorzichtig mens was nam het risico niet en deinsde terug, toen na zijn blokkade van Berlijn de Amerikanen zich niet uit de stad bleken terug te trekken. Truman besloot de daar gelegerde troepen en de Duitse bevolking van voedsel en kolen te voorzien via een luchtbrug. Dat hij daarvoor dezelfde vliegtuigen liet aanrukken die in Japan de atoombommen hadden geworpen en dat hij die stationeerde op vliegafstand van Moskou, zal bij het terugdeinzen van Stalin wel een rol hebben gespeeld.

De luchtbrug was een technische en logistieke prestatie die eigenlijk niemand voor mogelijk had gehouden. Samen met bestaan van de atoombom was de luchtbrug vermoedelijk verantwoordelijk voor de Russische terughoudendheid om militaire maatregelen te nemen in de periode dat er nog sprake was van een duidelijk Russisch militair overwicht in de wereld. Dat Rusland via zijn spionnen in de VS intussen zelf over een atoombom beschikte en over de kennis voor de vervaardiging van een kernfusiebom, wisten de Amerikanen toen nog niet en dat was misschien maar goed ook.

Het continent was verwoest en uitgeput. De mensen leden honger, de economie lag in puin. In Italië en Frankrijk waren de communistische partijen de grootste in het land. Amerika leek dezelfde isolationalistische koers te willen gaan varen als na de Eerste Wereldoorlog en Stalin mocht verwachten dat alles hem als rijpe appels in de schoot zou vallen. Marshall en Truman hebben dat voorkomen.

Toch waren die twee het op één belangrijk punt oneens en dat was de erkenning van de splitsing van Palestina en van de oprichting van de nieuwe staat Israël. Marshall voorzag het onoplosbare conflict dat daaruit voort zou komen en de strategische zwakte van Amerika in het Midden-Oosten die er het gevolg van zou zijn. Truman hield er uit menselijke overwegingen aan vast. Marshall erkende het recht van de president om besluiten te nemen in afwijking van alle advies. Hij nam geen ontslag. Had hij dat wel gedaan dan zou dat naar alle waarschijnlijkheid de herverkiezing van Truman hebben geblokkeerd en daarmee mogelijk de morele en politieke suprematie van de Verenigde Staten voor de rest van de twintigste eeuw. Marshall was waarschijnlijk wel de grootste Amerikaan uit deze periode.

---

Dit artikel over Amerikaanse leiders verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp. Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.