Wie naar de economische en culturele ontwikkeling van Europa kijkt over de laatste twintig of dertig jaar ziet daar een relatieve achteruitgang. Stagnatie zelfs.

Europa stagneert terwijl vergelijkbaar grote regio’s als Brazilië, India en China floreren. Amerika heeft problemen, die vooral te maken hebben met de oorlogen die door Republikeinse presidenten en met de welfare states die door Democratische presidenten worden opgetuigd. Daarnaast ook door ontoereikend toezicht op banken en financiële markten. Ondanks deze problemen gaat het ook in de VS beter dan in Europa.

De belangrijkste oorzaak van de Europese malaise lijkt het gebrek aan goed bestuur te zijn. Om onbegrijpelijke redenen hebben de oprichters van EGKS en de EEG ooit gedacht dat een federale Unie een geslaagde oplossing zou zijn. Een oplossing voor zowel het gebrek aan goed governance als voor de vreselijke burgeroorlogen die Europa sinds 1870 hebben geteisterd. Men vergeleek ons continent daarbij met Amerika, dat veel minder verleden heeft dan West Europa en waar men bovendien overal Engels spreekt.

Dat vreedzame federale concept is historisch onjuist omdat in Amerika de federatie nu juist tot stand is gekomen door een bloedige burgeroorlog. Maar ook om andere redenen was dat een verkeerde oplossing. De kracht van Europa zit in haar diversiteit. Een bestuurlijke moloch als Washington DC is het laatste wat we hier nodig hebben. Voor de problemen van de een en twintigste eeuw zijn nieuwe oplossingen nodig en geen bestuurlijke modellen uit de achttiende eeuw.

Bovendien zit het probleem niet bij een gebrek aan Europese samenwerking. Die wilde eigenlijk iedereen wel een kwart eeuw geleden en die wil men nog steeds. Het probleem zit in een gebrek aan efficiënte manieren om die samenwerking te realiseren.

Een gebrek aan goed bestuur is in de eerste plaats te vinden bij de lidstaten, van wie alleen Duitsland na de Tweede Wereldoorlog min of meer met een schone lei is begonnen. Frankrijk, Italië en de Beneluxlanden zitten met overheden uit de negentiende eeuw en de Italiaanse overheid heeft eigenlijk van de aanvang af niet goed gefunctioneerd. De Benelux overheden zijn wel ooit goed begonnen, maar daar is in de loop van de jaren slijtage ontstaan. De rood/zwarte regeringen van na de tweede wereldoorlog hebben in hun misplaatste ijver voor het organiseren van een verzorgingsstaat hun werkelijke overheidstaken behoorlijk verwaarloosd. Het justitiële apparaat functioneert tegenwoordig gebrekkig. De fysieke en de financieel-juridische infrastructuur laat te wensen over. Het onderwijs is tegenwoordig slechter dan vijftig jaar geleden. De kosten voor de zorg rijzen de pan uit en niemand weet hoe ze in bedwang kunnen worden gehouden. Het leger is terug gebracht tot een niveau waarop niemand het meer serieus kan nemen en ook de politie functioneert niet zoals we dat zouden willen.

Bij de nieuwe lidstaten van de EU is het op enkele uitzonderingen na niet beter gesteld. De prioriteit ligt voor vrijwel alle lidstaten daarom veel meer bij het op orde brengen van de eigen overheden dan bij het opzetten van een nieuwe bestuurslaag in Brussel.

De trage groei van de welvaart in de laatste vijf en twintig jaar is in eerste instantie te danken aan het slecht functioneren van de nationale overheden maar in tweede instantie toch ook aan het stelen van verkeerde prioriteiten in de Europese samenwerking. De groei van de onderlinge handel zou er ook wel geweest zijn zonder Brussel. Het kan niet ontkend worden dat er wel een vorm van arbitrage moet zijn als er conflicten rijzen of wanneer de een zich ten koste van de anderen probeert te verrijken. Maar het is duidelijk dat we daar geen Europese Commissie of Parlement voor nodig hebben. Wie probeert uit te vinden waardoor precies we beter af zijn met een parlement die vindt volgens mij helemaal niets. Die vindt met name geen democratische legitimiteit die we nu wel hebben en anders niet gehad zouden hebben.

Ook de Commissie die zijn best doet uit te groeien tot een soort Europese regering heeft tenminste zoveel ongelukken aangericht als problemen opgelost. De subsidies van Brussel hebben nergens in Europa een meetbare welvaartsgroei gebracht. Europese voorschriften, zoals bijvoorbeeld de Europese aanbestedingen door overheden, brengen meer nadelen dan voordelen door de bureaucratische manier waarop ze worden toegepast. En dat geldt voor praktisch alle top down maatregelen uit het Brusselse. Geen ervan doet wat zij geacht wordt te doen en feed back uit de lidstaten, waardoor een behoorlijke controle mogelijk zou zijn, is er niet of nauwelijks.

Probleemgerichte Europese organisaties, bemand met ervaren en competente bestuurders in plaats van beleidsambtenaren, dat zou een grote vooruitgang zijn. Het Europese Hof van Justitie functioneert best goed. Dat geldt ook voor de ECB in Frankfurt en het Noodfonds. In plaats van ons zo druk te maken over de omvang ervan zouden we er beter aan gedaan te hebben die twee te voorzien van een zo competent mogelijk bestuur. Het had geen rol horen te spelen hoe de verdeling van de bestuurders over de lidstaten zo kon worden georganiseerd dat iedereen aan zijn trekken zou komen. Allemaal zijn we er veel meer bij gebaat dat het Noodfonds goed functioneert dan dat een bestuurder uit Nederland komt in plaats van uit Estland. Een hele reeks andere organisaties zijn denkbaar die op vergelijkbare manier de samenwerking kunnen faciliteren, maar aan een Europese regering in Brussel hebben we niets.

Een groot voordeel van probleemgerichte organisaties zou daarnaast zijn, dat niet noodzakelijk iedereen overal aan mee zou hoeven doen. Wie de moeite neemt er over na te denken ziet meteen dat dit alleen al ons een hoop energie, geld en bureaucratie zou besparen. De naar binnen gerichte Brusselse bureaucratie is een weeffout waar we zo snel mogelijk weer van af moeten. De crisis biedt daartoe misschien de gelegenheid en zou dan werkelijk een blessing in disguise blijken te zijn.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp