Ewald Engelen is een zichzelf als zeer links beschouwende hoogleraar aan de UvA. Vandaag publiceerde hij een leuk stukje dat aardige aanknopingspunten biedt.

Links is Engelen zeker, maar niet blind voor een aantal van de bijverschijnselen die er mee gepaard gaan en waar de ‘linkse horden’ gemeenlijk instinctief en blind in denderen. Zoals daar bijvoorbeeld de EU is. Nu is Engelen geneigd te proberen de ingebouwde defecten van een keurige linkse oplossing te voorzien. Voorlopig overtuigt hij me er niet mee, maar ik blijf geïnteresseerd toeschouwer, en soms -zoals nu – een geamuseerd commentator.

Maar eerst een klein maar belangrijk terzijde: individualisme, vind U dat links of rechts? Moeilijk, moeilijk, ik zal toegeven dat ik er in eerste instantie zelf ook niet direct uit kwam. Dat wordt eenvoudiger als je er de natuurlijke tegenstelling tegenover zet: collectivisme. Collectivisme is ontegenzeglijk links: elke diep gelovige linksmens houdt het collectief voor de ideale samenleving, en zal er instinctief voor kiezen indien hij voor de keus wordt gesteld wat hij wensen zou. natuurlijk, er zijn voldoende situaties voorstelbaar die zo onprettig zouden zijn dat de keus voor individualisme niet moeilijk is. Maar het gaat me hier om het doorslaggevend principe, niet om de algemene geldigheid in alle situaties. Bij verder gelijkblijvende omstandigheden, is dus mijn stelling, zal een ware linksmens voor een collectieve oplossing kiezen.

Dit is heel kort ook het antwoord op de vraag die Engelen vandaag op FTM opwierp: van waar stamt het valse Europese bewustzijn van links?

De EU appelleert aan de diepste collectieve instincten van de linksmens. Mijn respect voor Engelen dat hij daar altijd verre van heeft weten te blijven. Wat overigens niet wegneemt dat hij voor de oplossingen die hij zoekt te rade gaat bij kleinere collectieve eenheden die hem evenzeer zullen bedriegen. Maar opnieuw – toegegeven – dat zal minder makkelijk zijn.

Een tweede punt waar ik met deze column uw aandacht voor zoek is Engelens constatering:

wat de Europese Unie feitelijk is: een neoliberaliseringsmachine.

Onmiskenbaar de juiste analyse. En laat ik nog een stapje verder gaan: de EU heeft weinig tot niets meer met kapitalisme te maken. Het kapitalisme is dood, en haar opnieuw tot leven wekken zal veel tijd, moeite en dwang kosten. Mijn analyse is dat het heel erg nodig zal blijken dat te doen, maar daar kom ik later zeker nog eens op terug omdat ik er meer ruimte voor nodig heb dan ik voor dit stukje had uitgetrokken.

Wat de EU wèl is? Ik vind dat zij erg corporatistische trekken heeft, maar ook dat vereist een uitgebreidere analyse dan ik hier geven kan. Neo-Corporatisme bestaat al als term, maar het voldoet niet volledig aan wat ik er precies mee bedoel. Ik zal verder moeten zoeken naar een woord dat de lading afdoende dekt. Het idee van het grootkapitaal en de EU is tot mijn spijt niet te ontkennen. Het grootkapitaal is zó groot geworden dat het het ware kapitalisme gesmoord heeft, want het grootkapitaal houdt niet van concurrentie – de essentie van kapitalisme.

Daar zit ook de werkelijke oplossing van waar Engelen onvermoeibaar tegen strijdt: belastingontwijking. De mogelijkheid om excessieve belastingen te ontwijken was in de jaren zeventig de reden waarom te grote belastingdruk niet werkte, en de overheden inkomsten begonnen mis te lopen. Ik ben er van overtuigd dat mensen niet principieel tegen het betalen van belasting zijn, maar dat er een grens moet worden gesteld aan de hoeveelheid inkomen van een ondernemer dat de overheid mag afromen. En mutatis mutandis geldt dat evenzeer voor het afromen van het inkomen van werknemers. Alle werknemers.

Het is mijns inziens te wijten geweest aan de inhaligheid van belastingheffers die samenklonterende bedrijven op het idee brachten hun gewicht achter belastingontwijking te gooien. Door hun omvang zijn de grote bedrijven die thans het meest gebruik maken van belastingconstructies ook het minst eenvoudig aan te vatten. Ze zijn groter geworden dan de overheden die hen in toom wilden houden. Het is een wapenwedloop die zinloos zou moeten zijn, en om die reden dient de oorzaak er van te worden weggenomen. Dat vereist evenzeer samenwerking. Maar een samenwerking die gebaseerd zal zijn op gemeenschappelijke belangen zal effectiever zijn dan een die leunt op overmacht, omdat die overmacht nooit structureel kan zijn zonder in een dictatuur te transformeren. De EU vertoont daarvan dat inderdaad kenmerkende trekken.