Afgelopen week kreeg ik via via wat Twitterberichtjes onder ogen van de hoofdredactrice van Opzij, Margriet van der Linden. Zij was op een conferentie in Caïro, waar men het, simpel gezegd, had over de vrouw in de Arabische lente.

Ondanks de voorzichtig optimistische geluiden die uit die Twitterberichtjes sprak, heb ik nu niet de indruk dat er veel reden voor dat optimisme is. In zekere zin zou je tot haar geruststelling kunnen zeggen, dat de geschiedenis van het MO sowieso geen aanleiding geeft tot enig optimisme over emancipatie, dus alle winst is mooi meegenomen. En de rol van de Egyptische vrouwen tijdens de val van Mubarak is, tenminste in de westerse pers, niet geheel onopgemerkt voorbijgegaan.

Bovenstaande nog eens overdenkend, realiseerde ik me plotseling hoe weinig namen van prominente islamitische vrouwen de geschiedenis ons heeft overgeleverd. Specifiek, vrouwen die zelf macht uitoefenden, of dominant aanwezig waren in politieke of wetenschappelijke debatten. De enige naam die iedereen kent is Sheherazade, en het werk waarin haar naam onsterfelijk werd (1001 nacht) is niet anders dan een lang uitgesponnen (en succesvolle) poging haar eigen hachje te redden.

Nu ben ik niet meer dan een redelijk kenner van de geschiedenis van het Midden-Oosten, maar die oogst was wel bijzonder treurig. Wie kort nadenkt over de Europese geschiedenis komt ook zonder Wikipedia tot een aardige verzameling, en uit alle lagen van de bevolking. Om er een paar te noemen: vele katholieke heiligen, Elizabeth I, Jeanne d’Arc, Kenau Simon Hasselaar, Catharina de Grote, Marie Curie. De vrouwen (3) die Rusland tussen 1725 en 1800 regeerden hebben hun mannelijke collega’s op grootse wijze in de schaduw gesteld.

Toegegeven, mannen domineren de geschiedschrijving. Maar hoewel het vrouwen nooit makkelijk is gemaakt, kun je zonder overdrijving zeggen dat de Europese culturen geen hysterische weerstand tegen vrouwelijk gezag te zien hebben gegeven. Capaciteiten zijn in Europa belangrijker dan sekse, en eigenlijk altijd geweest. Misschien was de 19e eeuw (democratische besluitvorming heeft een zeer sterke haantjesfactor) daarop een uitzondering, maar de feministische golven in de 20e eeuw zijn daarop een passende en logische reactie geweest.

Wikipedia bood uitkomst in mijn zoektocht naar belangrijke historische vrouwen binnen de islam, maar de oogst was mager. Twee sultanes in de 13e eeuw (in Egypte en India) die maar kort regeerden. Verder vooral de focus op vrouwen die in de 20e eeuw islamitische landen hebben geregeerd. Die zijn er inderdaad, hoewel niet in de islamitische kern: het Midden-Oosten. Pakistan (Benazir Bhutto) ligt daarvan nog het dichtst bij het MO. Turkije heeft al sinds 75 jaar een seculiere benadering van het onderwijs, en dat dat effect begint te krijgen mocht worden verwacht. Maar dat is vooral zo in de grote steden. Indonesië, hoewel sterk en toenemend islamitisch, kun je niet bepaald als voorbeeld nemen. Allemaal redelijk ontwikkelde landen in de islamitische periferie. Kenmerkend van de dames in kwestie is een uitstekende opleiding. En daar lijken we de kern te raken.

In het Midden-Oosten is het niet gebruikelijk vrouwen toegang te geven tot een behoorlijke scholing. En dat is fnuikend. Een vergelijkbaar effect wordt veroorzaakt doordat vrouwen nauwelijks tot geen mogelijkheden hebben voldoende eigen bezit te verwerven om zich onafhankelijk te kunnen opstellen. En wie weinig of geen middelen van bestaan heeft, zal zich minder bekommeren om hogere doelstellingen.

Het probleem van de vrouwenemancipatie is een fundamenteel verschillend cultureel feit als je de westerse maatschappij vergelijkt met de islamitische. En hoewel er enige verbetering zichtbaar is, merkt de doorsnee vrouw in het Midden-Oosten daar niets van. Evenmin is er veel kans dat dit binnen afzienbare tijd zal veranderen. Want veel vaker dan we zelf beseffen, zijn historische wortels van eminent belang om te kunnen bepalen welke ontwikkelingen veel kans van slagen hebben.

De vrouwen die door hun mannen na 1980 naar het westen zijn gehaald zijn hiervan een uitstekende illustratie. Van de eerste generatie zijn voor zover ik weet weinig succesvolle Turkse, en geen Marokkaanse vrouwen bekend. De meisjes die die hier het onderwijs in gingen hebben het helemaal niet slecht gedaan met carrières. Typerend is, dat juist deze vrouwen het meest verwesterd en geïntegreerd zijn, al is dat niet iets wat ze zelf graag horen. Dat geldt zelfs voor een type als Fatima Elatik, die ondanks haar schreeuwerige belijden van de islam vooral grote gelijkenis vertoont met een ouderwets Amsterdams viswijf.

Je kunt weinig anders concluderen, dan dat in ieder geval van uit het oogpunt van de vrouw, de westerse cultuur wel degelijk superieur is aan de islamitische.