In het democratische Nederland heeft de bevolking zich in 2005 met een twee derde meerderheid uitgesproken tegen een verdrag dat drie jaar later met minieme wijzigingen opnieuw ter ratificatie aan de twee Kamers van de Staten Generaal werd aangeboden.

Er was weinig reden om aan te nemen dat de kiezers er in 2008 anders over zouden denken dan in 2005. Maar om te voorkomen dat het verdrag opnieuw verworpen zou worden, werd er de tweede keer geen referendum gehouden, werden er ook geen nieuwe verkiezingen voor het parlement uitgeschreven, maar werd het zo snel en geruisloos mogelijk door het parlement geloodst. Premier Balkenende oordeelde kennelijk dat democratie prachtig is maar de Europese eenheid belangrijker en de positie van Nederland in Brussel al helemaal.

Had de premier gelijk? Dat kun je misschien wel zo zien, maar het kost wat moeite om het duidelijk te krijgen.

Ik denk dat hij als volgt redeneerde: het verdrag van Lissabon komt er misschien wel niet, want het is al door Ierland afgewezen en een aantal andere landen heeft de ratificatieprocedure voorlopig gestaakt. Nederland schiet er niets mee op om zich bij die groep te voegen. Ook al komt het verdrag er uiteindelijk wel, dan is het verschil met de situatie zonder verdrag niet zo groot. Ons land heeft veel te winnen bij het heroveren van haar positie als Europese voortrekker. Nederland is immers een van de oorspronkelijke dragers van het idee van een Verenigd Europa. De EU met al haar onderhandelingen en met de complexe belangen van iedere lidstaat blijft sowieso wel bestaan. Dus waarom zouden we onze positie daarin nu ondermijnen alleen voor het subjectieve gevoel een democratie te zijn, terwijl we er verder niets mee opschieten?

Zo ongeveer moet Balkenende hebben gedacht. Iets soortgelijks denkt onze tegenwoordige regering over het al geratificeerde associatie verdrag met Oekraïne. Het referendum gaat waarschijnlijk negatief uitvallen maar de nee-stemmers zijn blaffende honden en de karavaan trekt verder.

Dat daarmee het gevoel bij het publiek wordt versterkt dat het er allemaal niets toe doet wat zij vinden, dat Den Haag uiteindelijk toch doet wat het wil, dat neemt den Haag dan op de koop toe. Dat het een wat cynische redenering is voor een premier en dat hij er zijn eigen geloofwaardigheid mee aantast, dat deert hem kennelijk niet. Misschien kan hij dat er voor over hebben, als er een zwaar wegend belang van Nederland mee gemoeid zou zijn. Maar is dat zo?

De EU is in feite onbestuurbaar met 28 lidstaten die samen moeten werken volgens de regels van de verdragen van Nice, Maastricht, Amsterdam en Lissabon. Dat zijn allemaal namen voor wijzigingsverdragen van het oorspronkelijke EEG verdrag en geen van alle waren ze in staat om een slagvaardig bestuur tot stand te brengen van de Unie. Ook het Verdrag van Lissabon is weer een verdere stap op weg naar een virtueel Europa en een virtuele regering in Brussel. Het federale Europa gaat er niet komen en Brussel wordt geen Washington.
Bij het vorige referendum vond twee derden van de Nederlandse kiezers het verdrag onacceptabel. De bevolking van Europa wil nu eenmaal geen gemeenschappelijk staatsverband. Men hecht aan zijn nationale staat.

In veel opzichten is het proces van de natievorming per land in de Europese lidstaten sinds het ontstaan van de EEG gewoon doorgegaan. Waren in de jaren vijftig van de vorige eeuw de regio’s nog belangrijk, met eigen talen en subculturen, die vaak over de grenzen heen reikten, tegenwoordig is in alle moderne landen om ons heen de nationale cultuur dominant, verdwijnen de dialecten en is in alle uithoeken van ieder land de aandacht gericht op de hoofdstad. Daar gebeuren de dingen anders dan in het buurland en de burgers vinden dat over het algemeen prima. Ze zijn Duitsers of Fransen, Tsjechen of Slowaken, geen Europeanen. Ik heb persoonlijk meer op met Amerikanen en Canadezen dan met Grieken of Roemenen en ik denk dat meer Nederlanders er zo over denken. Er lopen hier meer mensen warm voor Barack Obama dan er ooit aanhangers zijn geweest van Schröder of Chirac. Maar bovenal voel ik mij Nederlander en lid van de westerse beschaving, niet speciaal Europeaan.

Het leven van iedere burger van iedere lidstaat is afhankelijk van zijn nationale gemeenschap. Die zorgt voor de voedselvoorziening, voor de energie, het milieu, de ordehandhaving, het transport, de werkgelegenheid en daar helpt de Europese Unie wel bij, maar die hulp is niet essentieel. De Unie is belangrijk en bevordert de welvaart van alle aangesloten lidstaten, maar zij is niet van levensbelang; dat zijn de nationale staten wel. De bewoners van die lidstaten weten dat en zijn, dat blijkt iedere keer weer, om die reden niet wezenlijk geïnteresseerd in de Unie. Ze beschouwen Brussel als een bureaucratisch vehikel, een instrument van hun overheid en zeker niet als hun democratische vertegenwoordiging. Ze hebben er niets tegen, of niet veel, maar ze kunnen er ook niet warm voor lopen.

Wat de burgers willen is dat de Unie een aantal problemen voor hen oplost die niet meer op nationaal niveau kunnen worden aangepakt. Daar is geen federaal verband voor nodig en ook geen confederatie. Daar is voor nodig dat de landen die de problemen gezamenlijk hebben bij elkaar gaan zitten en bedenken hoe ze die het meest efficiënt kunnen aanpakken. Dat zal voor het ene probleem anders moeten dan voor het andere en niet alle Europese landen zullen met elkaar alle verschillende problemen willen of kunnen aanpakken. Maak een organisatie per probleem, dat lijkt de oplossing en daarnaast een overkoepelend facilitair bedrijf in Brussel.

Dat is hopelijk de richting waarin de EU zich nu nolens volens gaat ontwikkelen, maar geen regering die dat openlijk zal uitspreken. Van die gemeenschappelijk buitenlandse politiek of een gemeenschappelijk leger buiten NAVO-verband gaat niets komen en dat moet ook niet. Het zou wel een stuk schelen als ook de Europese elite eens openlijk zou toegeven dat het streven naar de federatie de vijand is van een goede samenwerking. Dan zou de aandacht kunnen worden geconcentreerd op de werkelijke prioriteiten en niet op een Europese democratie, die net zo onwezenlijk is als de democratie van de deelraden in Amsterdam.

———————————————————————————–

Dit artikel verscheen eerer op het Blog van Toon Kasdorp