Toon Kasdorp kijkt terug op de gedachten die hij over de Europese Grondwet had voorafgaand aan het referendum van 2005. En reflecteert op de politici die er mee te maken hadden.

Bij de discussies voorafgaande aan het grondwet referendum in 2005 zei Wouter Bos bij de ontbijttelevisie dat hij de Europese grondwet zo goed vond, omdat er in geregeld was dat Nederland baas in eigen huis zou blijven; op de punten in elk geval die we echt belangrijk vinden. De ontbijtdame dacht daarbij in haar reactie vooral aan de ethische kwesties als homohuwelijk, drugsbeleid en euthanasie. Bos bevestigde dat. Dat stond er allemaal duidelijk in.

Ik had kort ervoor dat verdrag gelezen, zoals je dat als jurist doet, als het gaat om iets dat je wel interesseert, maar waar je in je praktijk nog niet mee te maken hebt: diagonaal, alleen kijkend naar wat je van belang vindt. Dat heeft het voordeel dat je aan zo iets substantieels als zo’n verdrag niet meer dan een paar uur besteedt, maar het nadeel is dat je wel eens iets overslaat. Dat gebeurt je met name als het verdrag niet logisch in elkaar zit en vooral als er via amendementen of toegevoegde protocollen op onverwachte plaatsen dingen zijn aangeplakt.

Ik wist nog dat de bevoegdheden van de lidstaten geregeld waren in het subsidiariteitsbeginsel en dat er over de toepassing van dat beginsel een apart protocol bestond. Dat had ik wel gezien, maar ik dacht, ik zal het wel verkeerd gelezen of onthouden hebben. Maar dat bleek toch niet zo te zijn. De bevoegdheden van de Unie waren, zoals ik mij dat herinnerde, in het verdrag open-ended geregeld. De nationale parlementen mochten protesteren als ze meenden dat de Unie op hun exclusieve terrein kwam en daar hoefden de organen van de Unie zich pas iets van aan te trekken als meer dan een derde, soms meer dan een vierde van de parlementen van de lidstaten dat ook vond. Als de Unie bijvoorbeeld zou menen dat euthanasie de mensenrechten aantastte, of het homohuwelijk de sociale cohesie van de Unie bedierf, dan stond Nederland met lege handen.

Dat nationale protest, waar de parlementen zes weken de tijd voor hadden en waar ze dan bovendien een behoorlijk aantal medestanders voor moesten zien te vinden kon dan ook nog eens door de Unie worden genegeerd, mits dat maar weloverwogen gebeurde.

Ik vraag me bij zoiets af, hoe kon een politicus als Bos nu zo in strijd met de feiten beweren op de televisie dat de zelfstandigheid van de lidstaten goed geregeld was? Toch waarschijnlijk alleen, als hij de betrokken artikelen en het protocol niet gelezen had? Of als hij meende dat de lidstaten het ongestraft konden negeren als hun iets niet goed uit kwam. Dat de ontbijt gastvrouw hem niet vraagt waar hij zijn mening op baseert, waar het allemaal staat in het verdrag, dat kan ik me wel voorstellen. Haar uitzending is niet bedoeld voor juristen en je mag ervan uitgaan dat een fractievoorzitter van de PvdA de waarheid spreekt en weet waar hij het over heeft. Ik neem dan ook maar aan dat hij de wijsheid, die hij bij mijn ontbijt verkondigde aan een ander heeft ontleend, maar dan nog.

Het feit dat over de inhoud door gezaghebbende mensen met grote stelligheid tegenstrijdige dingen werden beweerd, gaf al aan dat het niet om een erg goed verdrag kon gaan. Ik vond dat indertijd een reden om nee te stemmen, maar de toenmalige Duitse minister van buitenlandse zaken, voor wie ik respect had, dacht daar anders over. Hij meende dat ongeacht de inhoud, waar hij zorgvuldig over zweeg, een ja stem nodig was om de dynamiek van het Europese project overeind te houden. Hij meende kennelijk nog steeds dat de samenwerking binnen Europa zou kunnen worden opgezegd door een of meer van de grote landen, als de door hem bedoelde stap voorwaarts niet werd gezet. Ik nam dat serieus omdat degene die het zei een verantwoordelijk mens is, die bovendien in een positie verkeerde om het te kunnen bekijken.

Van de andere kant dacht ik dat het inslaan van een verkeerde weg in 2005 een goede koers voor Europa een generatie lang onmogelijk zou hebben gemaakt. De bestaande EU verdragen, waarin de nieuwe grondwet onvoldoende aanpassingen in zou hebben aangebracht, zijn niet geschikt voor de samenwerking van 28 staten. Ze waren het al nauwelijks voor 15 en zijn eigenlijk uitsluitend bedoeld geweest voor de zes oorspronkelijke lidstaten van de EEG. IK denk dat de gang van zaken sinds 2005 dit wel bevestigd heeft.

Steeds meer aandacht moet tegenwoordig worden besteed aan oneigenlijke problemen die door de werking van de Unie zelf worden opgeroepen. De bevoegdheden van het parlement, de verdeling van bijdragen en subsidies, het bestaan van regels en subsidies die hun zin verloren hebben of die nooit zin gehad hebben. Allemaal zaken die niets te maken hebben met de problemen die de mensen anno 2016 bezig houden. De nieuwe problemen, dat zijn de immigratie uit derde landen, de stokkende economie, de jeugdwerkloosheid in het zuiden , de veiligheid, het milieu, de files op de wegen, de staat van het onderwijs, de zorg en de sociale zekerheid. Regeringen die dit soort problemen oplossen krijgen legitimiteit en draagvlak. Instanties die zich bezig houden met problemen die zij alleen zelf belangrijk en interessant vinden wekken ergernis bij de burger.

De Europese grondwet, die nu Verdrag van Lissabon heet, geeft geen basis voor de oplossing van de problemen waar de Europese burger mee zit. Het is daarom ondanks de wijzigingen die erin zijn aangebracht nog steeds een slechte grondwet. Europa heeft dringend een uitvoerige bezinning nodig op de manier waarop het verder wil. Als Joschka Fischer indertijd meende dat onder de omstandigheden niets beters te krijgen was dan deze grondwet, dan moet men zich ernstig afvragen of al die moeite die men in het project Europa steekt wel vruchten af kan werpen. Misschien kunnen we dan toch beter stoppen en opnieuw beginnen, met kleinere clubs die wel gezamenlijk iets tot stand kunnen brengen en een overkoepelende organisatie die zich vooral bezig houdt met de vrede in Europa.

Overigens hebben de gevaren die ik zag in de grondwet indertijd zich ook niet gematerialiseerd. De drang naar meer centralisatie en meer macht in Brussel is achterwege gebleven. In plaats daarvan hebben we een Europese stilstand en een financiële crisis gekregen. De grondwet van 2005 is typisch een geval gebleken van wie het onderste uit de kan wil hebben krijgt het deksel op zijn neus. Brussel heeft zijn tijd gehad, alleen ze beseffen het nog niet zo, daar bij onze zuiderburen.

—————————————————————————–

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp