Het neerhalen van de Russische bommenwerper begin deze week door Turkije was een geplande provocatie, was de reactie van Rusland woensdag al. Wat is de basis van die beschuldiging, en wat zouden Turkije’s redenen kunnen zijn?

De Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov was woensdag bijzonder uitgesproken voor een diplomaat:

‘We hebben niet de intentie Turkije de oorlog te verklaren’, aldus de bewindsman. ‘Onze houding ten opzichte van het Turkse volk is ongewijzigd. We hebben alleen vragen over het Turkse leiderschap.’

Rusland
Daarmee stelde Rusland voorop dat het niet uit is op een oorlog met de NATO. Dat was geen overbodige luxe, want de Turkse daad kwalificeert gemakkelijk als een act of war. Als Rusland had vastgesteld dat Turkije haar met dat neerschieten de oorlog had verklaard, had de NATO een enorm probleem gehad. Want de NATO is een defensief bondgenootschap, en de daad van Turkije was een offensieve. Met andere woorden: grootschalige Russische tegenaanvallen waren verdedigbaar geweest zonder dat de NATO-landen moreel gehouden waren geweest Turkije militair bij te staan. Dat de USA dat ongetwijfeld had moeten overwegen is een andere kwestie, en een voorbeeld van hoe gevaarlijk het Turkse spelletje was (en is).

Turkije
Dat de Turkse regering liegt over de ware toedracht was van begin af duidelijk. Rusland heeft daar tegen in deze week meer ongebruikelijk harde taal gebezigd tegenover Turkije. Zo heeft Putin sancties aangekondigd, en verklaard dat Turkije het islamisme steunt, en medeverantwoordelijk is voor de instabiliteit in de regio:

‘Het probleem is niet de tragedie waar we gisteren getuige van waren. Het probleem zit veel dieper. De huidige Turkse leiders hebben de afgelopen jaren bewust een beleid nagestreefd dat de islamisering van hun land ondersteunt.’

Erdogan ontkent ondertussen in alle toonaarden betrokkenheid, en eist bovendien excuses van Rusland. Maar aangezien deskundige generaals uit diverse NATO-landen (Frankrijk, USA, Nederland) al hebben verklaard dat het neerschieten vrijwel onmogelijk was geweest zonder bewust te zijn bedoeld door Turkije, kunnen we dat zonder verdere vorm van proces ter zijde schuiven.

Redenen
Resteert de vraag: waarom? Ook hierover wordt druk gespeculeerd. De reden dat het Turkije een vrije toegang tot de EU zou geven werd woensdag al vrij stevig ontzenuwd door een artikel in The Independent, waarin de auteur en passant maar erg overtuigend betoogt dat Turkije geen belangstelling heeft voor een (relatief) vlotte vrede in Syrië.

En daar zit naar mijn idee dan ook de directe insteek van het neerhalen van die SU-24. Turkije wil niet dat het overleg in Wenen succesvol verlopen zal. Men heeft de kaarten gelezen, en beseft dat Assad op deze wijze hoogstwaarschijnlijk aan de macht zal blijven in Syrië. Niet alleen omdat de Russen dat graag willen, maar ook omdat een groot deel van de Syrische bevolking daar zo over zou kunnen denken. Niet voor niets propageren de Russen een oplossing waarbij na afloop van deze burgeroorlog vrije presidentsverkiezingen moeten worden gehouden, waaraan ook Assad en zijn Ba’ath-partij zouden moeten mogen deelnemen.

Wat na de oorlog?
Heel goed mogelijk dat de Russen daarin gelijk hebben. Dat dit de Amerikanen niet lekker zit is een uitgemaakte zaak, en dat geeft dan ook voeding aan allerhande complottheorieën dat de USA Turkije ook geholpen hebben bij het vinden van dit Russische vliegtuig. Al houdt de Russische pers zich nog relatief rustig, want zoals hierboven al gezegd: Rusland zoekt hierover geen oorlog.

Maar hoe het kwam dat twee Turkse jagers precies op dat moment aanwezig waren om het Russische toestel uit de lucht te schieten, is een probleem waarover ik nog niemand gehoord heb. Toeval? Dat zou kunnen, maar zouden Turkse piloten in die situatie durven schieten zonder ruggespraak? De Nederlandse generaal Dick Berlijn heeft dat al ontzenuwd.

Het laatste nieuws hierover is overigens dat Putin Obama er van beschuldigd dat hij er mede de hand in heeft gehad. Dat is slecht nieuws, want het zal de verhoudingen tussen de grootmachten niet bevorderen. Zeker niet aangezien de Russen goede argumenten hebben. Dat Rusland nu topkwaliteit luchtafweergeschut installeert bij haar bases in Syrië, geeft aan dat het land bereid is terug te schieten, met alle risico’s van dien. Al eerder werd overigens aangekondigd dat bommenwerpers voortaan zullen worden begeleid door jachtvliegtuigen. De Turkse aankondiging dat voorlopig niet in die sector wordt gevlogen door de Turkse luchtmacht, geeft aan dat het serieuzer is dan we geneigd zijn te denken op basis van de berichten in de media.

Olie
Dan is er nog het verhaal dat de zoon van Erdogan groot financieel belang heeft bij de doorvoer van IS-olie vanuit Syrië naar Turks grondgebied. Iets dat veel Turksgezinde mensen per definitie niet weten willen, maar toch heeft het verhaal meer grond dan je in een democratie zou verwachten. Maar een democratie is Turkije dan ook al lang niet meer.

Turkije heeft het meest te winnen bij een voortduren van de Syrische burgeroorlog. Islamitische ‘knettergekken’, om maar eens iemand te parafraseren, als Erdogan zijn bereid daarvoor van alles te riskeren, er van uitgaand dat het Westen hem wel steunen zal. En dat Rusland niet zal durven.

Eerder deze week zijn op deze site al betogen verschenen dat we Turkije kwijt moeten zien te raken als bondgenoot. Met uitstekende argumenten. Laat ik er daar nog een aan toevoegen: als we Turkije niet langer zouden zien als een bondgenoot die we het ten koste van alles naar de zin moeten maken, kunnen we ook reëler om gaan met de migratiestroom en met de ontstane Turkse minderheden in West-Europa. Al vrees ik dat onze politici daarvoor op geen enkele wijze de moed hebben.