De politie heeft een probleem met zichzelf, en korpschef Erik Akerboom moet het oplossen. Zoals vaak met dit type problemen is juist Akerboom echter deels oorzaak van dit probleem.

Wat dit voor mij interessant maakte is het onderliggende proces. Daar kan Akerboom niets aan doen, en dat is waarom hij kansloos is dit op te lossen. Die oplossing materialiseert zich als je de oorzaak nauwkeurig bestudeert. En dan is de conclusie dat Akerboom dit niet kan oplossen niet veraf meer. Ook al zal zijn vertrek het probleem zelf niet veranderen.

Dat probleem is geworteld in de overtuiging die ergens in de jaren 80 ontstond: dat de overheid bedrijfsmatiger moest gaan werken. Zo gezegd, zo gezegd, en lukraak begon men mensen aan te nemen die in het bedrijfsleven overbodig waren geworden, in de hoop dat die de ingeslapen ambtenarij iets bij konden brengen van hoe het echt moest. Dit was weinig succesvol, maar het idee was geplant. Nu, ruim dertig jaar, later beginnen we er achter te komen dat deze cultuuromslag ronduit gevaarlijke kanten heeft. Dat dit iets van voorspelbaarheid had doet niet ter zake, maar is met onderstaande illustrerende anekdote niet onaardig.

And you kill what you fear
Vrij vroeg in de ontwikkeling van verbetering van organisatieprocessen ontstond de mode om gepensioneerde ex-officieren aan te stellen (bij bedrijven!), omdat die wisten hoe je een organisatie effectief moest managen. Al vrij snel kwam men er achter dat een bedrijf weinig heeft aan het soort organisatie waarin legers uitblinken. Eigen initiatief is binnen een bedrijfsmatige organisatie van essentieel belang, en wat al die ex-officieren deden was dit zoveel mogelijk onderdrukken – daar konden ze niet mee omgaan. And you kill what you fear, mag ik daar direct aan toevoegen.

De analogie hiermee gaat – in zekere zin omgekeerd – op voor de wijze waarop de politie bedrijfsmatig ging opereren. Voor bedrijven is het namelijk niet van levensbelang om al hun producten perfect op orde te hebben. Hoe meer concurrentie ze hebben, des te minder dat zelfs van belang is. Klanten die boos en teleurgesteld naar een concurrent overstappen zijn vanzelfsprekend betreurenswaardig, maar geen probleem zo lang die concurrentie ongeveer hetzelfde niveau van imperfectie verkoopt. Gemiddeld is het saldo aan klantenverlies dan min of meer nul (boze klanten kunnen alleen overstappen naar andere rommelaars). Tòt iemand in die markt het niveau van het product verhogen gaat, kan het geen manager veel schelen. Zolang het maar niet al te blatant gebeurt, en er geen publiciteit ontstaat die het bedrijf in kwestie in een ongunstig daglicht stelt.

Tevredenheid is relatief
Wat in zo’n situatie gebeurt is onder andere dat de verantwoordelijke managers cijfers onderdrukken die hun falen op dit vlak aantonen; zo lang de omzet maar naar verwachting stijgt is er nooit een probleem. De managers maken promotie, de klanten zullen gemiddeld voldoende tevreden zijn, en aan alle verwachtingen wordt voldaan.

Deze bedrijfsmatige bureaucratie heeft dus onverwachte kenmerken voor wie gelooft in kwaliteit. Die verschillen worden echter desastreus als je ze contrasteert met een overheidsbureaucratie. De verwachting van de ‘klanten’ van een overheidsbureaucratie is dat die perfectie levert, of dat in ieder geval nastreeft. Zoals we zagen is dat binnen een bedrijfsmatige bureaucratie niet noodzakelijk van belang (en aan wat niet noodzakelijk is word geen geld uitgegeven). Maar een overheidsbureaucratie heeft geen concurrentie, zodat alle verwachtingen die niet vervuld worden de ‘klanten’ met woede vervult omdat ze niet over kunnen stappen op een concurrent (NB: dit is de kracht van privatisering. Zaken worden niet beter, maar de verwachtingen veranderen wel degelijk, en boze mensen kunnen nu ‘overstappen’).

Het probleem van Akerboom
Het probleem van Akerboom is nu dat de politieorganisatie geen concurrentie heeft, maar de managers op bedrijfsbureacratische wijze worden afgerekend op ‘verbetering’. De enige manier waarop echte verbetering kan plaatsvinden als de organisatie bedrijfsmatig ondergefinancierd is (zodat ze niet genoeg mensen en middelen heeft haar taken correct te vervullen), is door de cijfers op te poetsen, statistisch te frauderen en te hopen dat dat niet uitkomt tot de volgende ronde om promotie te maken. Hetzelfde spelletje kan dan worden herhaald door de opvolgers. En dat gaat net zo lang goed tot de klanten – u en ik – opstandig worden. Die situatie is bij de politie nu min of meer bereikt. Wat was ook weer concreet het probleem van Akerboom?

De politie stelt criminaliteitscijfers gunstiger voor dan ze in werkelijkheid zijn. Verschillende agenten zeggen dat ze onder druk van hun leidinggevende misdrijven weleens anders hebben geregistreerd dan zou moeten. Ook ontmoedigen agenten het doen van aangifte en worden zaken ten onrechte als opgelost beschouwd.
Dat blijkt uit onderzoek van Investico, een platform van onderzoeksjournalisten dat de bevindingen deze week publiceert in De Groene Amsterdammer. Investico hield een peiling onder leden van de Nederlandse Politiebond, waar 1500 agenten op reageerden, en sprak met tientallen van hen.

U ziet hoe dit werken gaat, en waarom Akerboom – een typische vertegenwoordiger van het managementtype dat stuurt op onderknuppels die goede cijfers leveren – niet in staat zal zijn de politie weer in een effectieve organisatie te veranderen. Alles waarop hij zijn management ooit baseerde is hopeloos gecompromitteerd. Wat noodzakelijk is, is een volledige cultuuromslag, die weg buigt van het principe dat alleen de schone schijn telt. Hij zal er ook bij de Nederlandse overheid de handen niet voor op elkaar brengen, want dit gaat veel geld kosten. De politie heeft de afgelopen twintig jaar een veelheid aan extra taken gekregen zonder adequate extra financiering, terwijl de kerntaken door sociale omstandigheden onnoemelijk veel zwaarder werden. Dat heeft zijn weerslag gekregen in het oppoetsen van onder andere de criminaliteitscijfers, en waarschijnlijk van nog veel meer.

Oplossingen?
De echte vraag is derhalve, of de Nederlandse overheid bereid is te investeren in een effectieve politie die de taken die zij krijgt ook kan uitvoeren? Als we kijken naar de prutsers van dit kabinet hoeven we weinig hoop te koesteren. De maatschappelijke consequenties van hun daden hebben premier Rutte en zijn makkers nooit veel kunnen schelen.

---

Meer over de problemen met de politie vindt u op Veren of Lood hier.