De gebreken in het moderne onderwijs zie je zelden zo duidelijk geëtaleerd als wanneer je de wijze van redenen van veel mensen eens onder de loep legt. Zuiver redeneren is niet erg moeilijk, maar het moet je wel bijgebracht zijn.

Te vaak zie je in de moderne tijd (en wat voel ik me oud als ik dit opschrijf) mensen vooral vanuit hun gevoel redeneren. Hun verontwaardiging belet hen een zaak objectief van een afstandje te bekijken, er eens over na te denken door te proberen de gedachten vanuit het perspectief van de mening die hen niet bevalt te bezien. Niet alleen zou daardoor enig begrip kunnen ontstaan, maar tevens zou het hen mogelijk in staat stellen effectiever weerwoord te geven tegen meningen die hen niet bevallen. Draai een argumentatie in je hoofd eerst eens om! Daarna snap je beter wat de basis is van waartegen je te hoop wilt lopen. Het spelen van advocaat voor de duivel is de enige betrouwbare manier om zuiver te leren redeneren en argumenteren. Maar dat gaat in tegen de moderne manier, die vooral gefundeerd is op emotionaliteit en het diepe geloof in de onfeilbaarheid van de eigen overtuiging. Dat dat niet altijd zo hoeft te zijn, desnoods pas in tweede instantie, dat begrepen jezuïeten indertijd wel. En dezen waren daardoor berucht om hun vermogen vernuftig te debatteren. Uitsluitend vertrouwen op het gelijk van je emotionaliteit is dan ook niet anders dan onvermogen tot zuiver redeneren en debatteren. Een pronkstuk van dergelijk modern onvermogen was vandaag te zien in de Tweede Kamer, waar het D66-Kamerlid Kees Verhoeven werd afgedroogd door Martin Bosma van de PVV.

Waar ging het mis? Vanaf het begin. En om een goed beeld te krijgen van wat ik er over zeggen ga moet u misschien eerst even bij GS kijken wat er precies gebeurde.

Het probleem van Verhoeven is duidelijk dat de aanpak van Bosma bij hem direct een rood waas veroorzaakte, waardoor hij niet langer in staat bleek de redenatie achter de woorden van Bosma te volgen. Of hij wilde die niet volgen, want het kwam hem niet uit; maar zijn woede suggereert anders. Wie zich in een debat door zijn woede laat regeren staat vanzelfsprekend al op achterstand. Als daar een gebrekkige redenatie en een ontbreken van nadenken over het gebodene bijkomen, dan is het wachten op het moment dat de boze mens in het zwaard van zijn opponent loopt. Hetgeen gebeurde. De zwakte van de gehele bijdrage van Verhoeven fileerde Bosma in zijn afsluitende woorden met dodelijke precisie door precies aan te geven waar de reactie van zijn woedende opponent de clou van deze hele discussie miste.

Iemand die was getraind in zuiver beredeneerd debatteren had dit niet kunnen overkomen. De mate waarin Bosma Verhoeven afdroogde was bijna dierenmishandeling van een type, waarin de stier razend achter dat flapperende rode doekje aan blijft jagen, en zo het zicht op de gereedgehouden degen mist.

Ook als je het niet eens bent met de manier waarop Bosma het wetboek van Strafrecht hier gebruikt, moet je erkennen dat de wet hem een aanknopingspunt biedt. Dàt geeft een uitgangspunt waardoor bestrijden zowel debattechnisch zuiverder is, als een kans biedt de redenaties zuiver te houden. Waarmee je in ieder geval een kans behoudt overtuigend te zijn. Het volledige falen van Kees Verhoeven lijkt me voor hem een goede basis zijn schoolgeld terug te eisen. Gevoelens van verontwaardiging mag je hebben, daaraan lucht geven eveneens, maar om dat in een Kamerdebat als argument te gebruiken is eenvoudig te mager, en meer bood Verhoeven hier niet. Zodra je je gevoelens tot maatgevend argument van een zakelijk debat verheft heb je feitelijk de strijd verloren, en had je nog beter kunnen zwijgen.

Dat dit geen uitzondering is weet iedereen die geregeld publieke debatten volgt. Er is ook vrijwel niemand meer die die emotionelen tot de orde roept en hen dat duidelijk maakt.

Dat het vaker voorkomt is geen excuus voor Verhoeven, integendeel. Klaarblijkelijk worden dergelijke debatten  op scholen niet besproken en geanalyseerd teneinde de leerlingen iets bij te brengen waar ze later iets aan hebben. Dat is bedroevend. Dit debat is een voorbeeld par excellence om te illustreren waar iets fout kan gaan. Eigenlijk zou dit op scholen gebruikt moeten worden, maar ik vrees dat het aan veel leraren evenmin besteed is. En een voorbeeld van een goed en intelligent redenerende PVV’er is vermoedelijk tevens reden voor een ouderlijke volksopstand van ‘weldenkende’ mensen, en daarvoor is men als de dood. Opnieuw vanwege emotionaliteit. Maar dat het onderwerp alleen illustratie zou zijn, in plaats van een ondersteuning van de mening van Bosma in dit debat zou je moeten kunnen zien als twee verschillende dingen. Daarvoor hoef je echt Martin Bosma op voorhand geen gelijk te geven. Ook leren van methodes van tegenstanders is gewoon educatief verantwoord als je je leerlingen wilt helpen later hun punt doordacht te maken.