Witwassen
In de zaak van de Roermondse politicus Van Rey meende de officier dat je het witwassen kunt noemen wanneer iemand zijn diner door een ander laat betalen, met wie hij samen op reis is, ook als daar geen zwart geld aan te pas komt. Dat lijkt me onzin, maar het begrip witwassen was ook voordat deze officier besloot om Van Rey te gaan vervolgen al mysterieus genoeg.
De Duitse Brigitte Unger is of was hoogleraar aan de Utrecht School of Economics. Onder haar leiding is daar een rapport gemaakt over het witwassen van zwart geld dat indertijd in kringen van juristen ophef heeft gemaakt. In februari 2006 heeft er over het rapport een interview met haar van Roel Janssen in NRC Handelsblad gestaan.
De eerste vraag die hij haar stelde was of een supermarkt witwasser zou zijn als hij, Roel Janssen, zijn tuinman zwart zou betalen en deze dan met het ontvangen geld daar een krat bier ging kopen, zonder daar een bon voor te vragen. Unger vond dat de supermarkt geen witwasser was. Die kon immers niet weten dat het geld zwart was, maar de tuinman zelf waste wel wit, vond ze.
Mij leek dat juridisch gesproken een wat haastige conclusie. Het is een wijd verbreid misverstand dat een particulier al fiscale fraude pleegt als hij van een winkel of een ambachtsman goederen en diensten betrekt zonder bon. Er zijn landen waar particulieren verplicht zijn om een nota met BTW te vragen, maar Nederland hoort daar niet bij en ondernemers zijn niet verplicht om er particulieren een te geven. Pas als men de tuinman vraagt, wilt U een rekening met of zonder BTW? en hij zegt: doe mij maar zonder, dan wordt hij misschien medeplichtig en ook dat is lang niet zeker. Ook niet als de tuinman vervolgens de betaling aantoonbaar buiten zijn omzetbelastingaangifte laat.
Zegt de tuinman dat hij geen bon hoeft, omdat hij toch niets af kunt trekken, maar waarschuwt de winkel hem dat men desgevraagd de fiscus wel zal vertellen dat hij diensten van ze heeft betrokken, dan is het betaalde geld in elk geval niet zwart.
Een tuinman die contant betaalt zonder dat er iets is afgesproken over BTW is helemaal geen fraudeur, hij maakt iemand anders niet tot fraudeur en is zelf geen witwasser, in juridische zin dan. Maar ik neem aan dat hoogleraren economie er over witwassen een eigen definitie op na mogen houden.
In Nederland wordt onder witwassen ook het witten van geld verstaan dat door fiscale fraude is verkregen. Dat is niet overal zo, want in sommige landen is fiscale fraude geen misdrijf maar een administratief vergrijp, wat natuurlijk ook veel verstandiger is. In de meeste andere landen wordt witwassen beperkt tot geld dat uit reguliere misdrijf is verkregen.
Bij fiscaal witwassen moet men denken aan geld dat op buitenlandse rekeningen staat of ergens anders verborgen zit op plaatsen die die men buiten bereik van de fiscus heeft gehouden. Het wordt dan witwassen wanneer men op het een slinkse manier naar Nederland laat komen of in het vrije verkeer brengt.
Dat iemand al een witwasser zou worden als hij zijn eigen verdiende geld consumptief uitgeeft terwijl hij niet van plan is inkomsten- of omzetbelasting te betalen over zijn verdiensten, dat lijkt een onnodig oprekken van het begrip witwassen, waar niemand wat mee opschiet. Dat niet betalen van belastingen is op zich immers al aanleiding voor een straf in de vorm van een boete.
Wanneer internationaal tot optreden wordt besloten tegen witwassen dan denkt men vooral aan de opbrengsten van drugshandel of andere zware beroepscriminaliteit. Niet aan uw tuinman.
Natuurlijk, ook de fiscale fraude is een wetsovertreding. Zeker als zij grootschalig plaats vindt moet er tegen worden opgetreden. Dat impliceert ook optreden tegen de adviseurs en banken die de fraude faciliteren. Maar wanneer wij werkelijk ernst willen maken met de bestrijding van drugscriminaliteit en internationaal terrorisme dan moeten we de tuinlieden even vergeten.
Le meilleur est l’ennemi du bien, zeggen de Fransen. Brengen we teveel onder bij het witwassen, dan schiet de exercitie haar doel voorbij. Alleen als gefocust aandacht besteed wordt aan de ernstige criminaliteit kan van de bestrijding succes verwacht worden.
Een volgende vraag van de interviewer betrof de conclusie die in het rapport scheen te worden getrokken dat per miljard witwassen 0.1% economische groei wordt geboekt in Nederland en dat zou volgens Jansen bij het gevonden witwas bedrag neer komen op een veel grotere economische groei dan we in Nederland volgens het CBS de laatste jaren hebben laten zien. Maar mevrouw Unger bleef bij haar standpunt. Zij stelde dat witwassen criminaliteit aantrekt en dat dit een rem op de groei veroorzaakt. Hoe precies die rem op de economische groei in zijn werk gaat en hoe dat in de cijfers tot uiting komt, daar ging de interviewer jammer genoeg niet verder op door.
Van de invloed van criminaliteit op het nationaal inkomen weten we nog veel te weinig. Op een logisch aansluitende vraag van Roel Jansen of bestrijding van witwassen dan ten koste van de groei van de economie zou gaan, antwoordde de hoogleraar ontkennend. Extra witwas activiteiten levert wel extra groei maar minder witwassen geeft niet minder groei, doch uitsluitend minder criminaliteit. Ook daar had ik als lezer graag meer over gehoord, want de veronderstelling van Jansen dat het beide kanten op zou werken lijkt mij voor de hand liggend.
Bekend uit de grote aandacht die het in de pers heeft gekregen is dat onroerend goed zich in de belangstelling van criminelen en witwassers mag verheugen, hoewel niemand schijnt te weten hoe precies. Mijn veronderstelling was altijd dat criminelen hun onroerend goed met illegale klussers onderhouden en tegen zwart geld verhuren en zodoende de legale onroerend goed exploitanten uit de markt concurreren. Maar zo legde ze het niet uit.
Je kunt een huis aan je zelf verkopen voor bijvoorbeeld een miljoen zwart, zei ze, en daarna doorverkopen aan iemand anders voor de helft. Dan heb je dat miljoen voor de helft witgewassen. Mij lijkt het dat je in zo’n geval een belasting van vijftig procent hebt betaald aan die derde, tenzij het huis om te beginnen maar vijf ton waard was en dan lijkt me die één miljoen weer frauduleus. Criminelen staan niet bekend om hun vrijgevigheid. Je zult als ontvanger van dat miljoen toch desgevraagd moeten kunnen laten zien waar de koopprijs die zo verdacht hoog lijkt dan vandaan is gekomen? Ook op dit punt had de interviewer van mij door mogen vragen.
Nederland staat volgens Mevrouw Unger in het buitenland bekend als een belastingparadijs vanwege de lage belastingen die hier gelden voor buitenlandse financiële vestigingen. Die lage belastingen zijn er niet. Nederland heeft geen aparte tarieven voor vanuit het buitenland komende financiële instellingen zoals België en Luxemburg die bijvoorbeeld wel hebben. Wel hebben we, net als Luxemburg en een beetje anders dan België een deelnemingsvrijstelling, wat een vorm van voorkoming van economische dubbele belasting is. Ook hebben we een tijd lang zogenaamde rulings gehad, overeenkomsten tussen de belastingdienst en bedrijven of zakenmensen om de winst vast te stellen van transacties die via Nederland geleid worden zonder dat Nederland daarbij direct economisch was geïnvolveerd. Daar bestonden in andere landen wel bezwaren tegen, die geleid hebben tot wijziging van het ruling regime, maar van speciale lage belastingen die Nederland tot een belastingparadijs zouden hebben gemaakt is bij mijn weten nooit sprake geweest.
Wel is het circuit dat voor legale fiscale transacties is opgezet ook bruikbaar voor illegale transacties, als die voldoende zijn gecamoufleerd. Bekend is bijvoorbeeld dat Parmalat via Nederland financieringen heeft geleid als gevolg waarvan er per saldo geld aan dat Italiaanse bedrijf is onttrokken. Ook bestaat het vermoeden dat het systeem gebruikt wordt om terroristische aanslagen te financieren. Beide soorten illegale transacties kan men als witwassen beschouwen, hoewel zwartwassen een betere naam zou zijn, maar dat betekent niet dat dit ook geldt voor de reguliere zaken die via dat circuit worden afgewikkeld.
Kortom door het interview zijn we over dit interessante onderwerp weinig wijzer geworden en een echte aansporing om het rapport te gaan lezen was het daarom niet.
Dit artikel verscheen eerder vandaag ook op het Blog van Toon Kasdorp