Olaf Leeuwis bezocht de overzichtstentoonstelling die het Dordrechts Museum organiseerde van het werk van Willem Bastiaan Tholen (1860-1931).

Kunst brengt opluchting in tijden van tristesse. Niet alleen ik, maar ook vele anderen als Joost Zwagerman en Ernest Hemingway (‘Zou Cézanne ook honger hebben gehad toen hij schilderde?’) vonden troost in de kunst in zulke tijden. Dat is ook niet zo gek. Kunst is cultuur en cultuur is een vlucht van de ‘worm at the core’ van het menselijk bestaan: existentiële agonie. Het brengt betekenis en deze week was het aan mij de beurt om opluchting te vinden aan breien van linnen, olie en pigment.

In het Dordrechts museum (wat overigens an sich het bezoek waard is) is op dit moment een tentoonstelling opgezet over de schilder van de Haagse-school Willem Bastiaan Tholen, ‘Een gelukkige natuur’. Met ingang weet ik niet of dit de juiste titel is. Ja er zitten zeer gelukkige werken tussen, maar er hangen ook weemoedige, bijna ‘nietsige’ winter-werken. Zie bijvoorbeeld hieronder. Alsof ze de eindigheid in schaatsen, wachtende op de lente. De primavera. Wanneer de natuur een erectie heeft zoals David Hockney zei.

Voordat ik over Tholen begin, ben ik genoodzaakt te beginnen bij een zeegezicht van de schilder dat er meteen uitspringt. Voor dit werk stonden de meesten mensen (zie hieronder). Maar waarom? Het is een ongewoon werk, zo enorm leeg. Een zeezicht (misschien wel gemaakt in een bootje, want dat deed Tholen wel vaker) waarbij alleen de golven herkenbaar zijn. Een compassieloze nietsigheid, dat is wat het is. En het zegt zo weinig maar toch ook zo veel. Ik dacht vooral dat in bepaalde gemoedstoestanden en lichaamstoestanden als dronkenschap het op het eerste gezicht een late Mark Rothko kon zijn toen hij bijna een einde aan zijn leven maakte.

Het heeft overduidelijk dezelfde kracht als een Rothko en lijkt er qua compositie ook op: twee grote kleurvlakken die met een bepaalde blurr in elkaar overgaan. Het was waanzinnig en ik was niet de enige die dat vond. Van Gogh zei ooit over het Joodse Bruidje van Rembrandt dat je minimaal een paar maal overleden moest zijn om dat werk te kunnen schilderen, zo denk ik over dit werk. Misschien erg sentimenteel, maar het maakte ongevraagd een enorme indruk op me.

Maar wat voor schilder was Tholen? Tholen kon dus met twee kleurvlakken een enorme indruk maken. Maar hij kon veel meer. Hoewel veel schilders van de Haagse school zich beperkten tot zeegezichten en landschapsschilderingen, komt Tholen het meest in de buurt van Jozef Israëls door zijn veelvuldigheid in soorten werk en thema’s. Interieurschilderingen, zeegezichten, portretten, bijna abstracte zeegezichten, landschapsschilderingen, stadswerken, slachterijwerken (!), het komt allemaal voorbij. Een kundig en veelvoudig schilder, die van Den Haag tot Giethoorn kwam om lege doeken te bewerken tot zowel vrolijke als weemoedige winterwerken.

Tholen schilderde niet alleen veelvoudig en divers, maar schilderde ook met een prachtig gebruik van licht en schaduw. De meeste schilders vinden wij interessant om een aanwezig gebruik van licht en schaduw (zie Caravaggio, Vermeer, Rembrandt etc). Zo ook bij Tholen. Als meester van licht schilderde hij prachtig de juiste lichtinval in zijn studio zoals hieronder afgebeeld. Een interessant perspectief, het lijkt alsof je er zelf bij bent. Je ruikt de lijnzaadolie en de dampen van terpentine die gebruikt zijn om de twee vlakken in zijn zeezicht in elkaar over te laten gaan.

Of zou alleen Rothko dat zo hebben gedaan? Of het straatbeeld eronder. Op Twitter wilde men meteen dit werk aan de muur hebben hangen. En dat is ook logisch. Hoewel er vrijwel niets hierover te vinden is, is het een indrukwekkend werk. De toppen van de huizen belicht, het straatbeeld en de mensen verdonkerd. Het creëert een prachtig contrast in dit stadswerk van Den Haag dat doet denken aan wat Breitner deed met zijn werken van Amsterdamse straten.

Het Dordrechts museum brengt een prachtige ode aan deze ondergewaardeerde schilder. Met de juiste, bijna overweldigende hoeveelheid prenten en schilderijen, juist geclusterd en opgehangen aan rustige en bijna roestkleurige muren. De werken komen dan pas uit de verf. Ik kende Tholen pas echt goed na deze tentoonstelling.

Deze man die zoveel kon en zo mooi kon omgaan met schaduw en licht, zo veelzijdig schilderde en met zo weinig zo veel kon zeggen met twee bijna-abstracte kleurvlakken. 5 van de 5 sterren. Ik heb genoten.